Je vindt ze verspreid door heel Altena: Kleine betonnen gebouwtjes met een dak in de vorm van een afgeplatte piramide. Ze staan soms op onverwachte plekken: midden in een boomgaard of een volkstuin. Anderen kijken eenzaam uit over het water. Wat zijn dit voor bouwwerken en waarom staan ze hier?
De blokken beton heten officieel “Groepsschuilplaats type P”. Van november 1939 tot april 1940 werden ze door Nederlandse Defensie aan de rand van de inundatievelden van de Nieuwe Hollandse Waterlinie gebouwd. Ze dienden als schuilplaats voor 12 militairen, maar zijn uiteindelijk nooit voor dit doel gebruikt.
De groepsschuilplaatsen zijn dus gebouwd door Nederlanders. Ze mogen daarom officieel geen bunker heten, want bunkers zijn Duitse bouwwerken. Een volksverhaal vertelt dat de materialen ervoor wél in Duitsland gekocht zijn.
Als je de Schuilplaatsen type P in de Biesboschlinie wat nader bekijkt, vallen je 2 dingen op: ze staan vaak op betonnen poten en de daken zijn bedekt met haken.
Om bij de haken te beginnen: die waren bestemd om balken en takken in te hangen. Daarmee werd de aarden dekking op zijn plek gehouden. Deze dekking diende als camouflage en extra pantser.
De poten waren oorspronkelijk niet zichtbaar. In de afgelopen 80 jaar is het bodempeil op veel plaatsen gezakt door de ontpoldering. De palen zijn daardoor bloot komen te liggen. Je kunt aan de kazematten dan ook goed zien hóe ver de bodem is gedaald.
De meeste kazematten staan nog stevig op hun poten. Een enkeling, zoals in Werkendam, heeft zijn evenwicht verloren.
De Nieuwe Hollandse Waterlinie loopt dwars door de Biesboschlinie. Van Woudrichem tot Werkendam liggen de kazematten als een ketting door het landschap.
Wil je de kazematten bezoeken? Op onze wandelroute Rondje Fort Altena (±12,5 km) kom je er diverse tegen. Bij het fort is ook een kortere route beschikbaar.
Liever fietsen? Dat kan ook! Fiets dan vanaf Fort Altena via De Schans naar Werkendam, of slinger door de polder in noordoostelijke richting naar Woudrichem. En wie échte fietsbenen heeft, doet beide.
Van de in totaal 700 Type P's langs de hele waterlinie, zijn er ongeveer 550 bewaard gebleven waarvan enkele tientallen in de Biesboschlinie. Als je op je zwerftochten door Altena goed om je heen kijkt, is dat grote aantal best bijzonder. Je zult zien dat de schuilplaatsen soms verschrikkelijk in de weg staan. Ze zijn ook geen visitekaartje voor 'Dutch Design'; het zijn met recht betonblokken te noemen.
Eén van de redenen dat zoveel van de groepsschuilplaatsen nog overeind staan, is dat ze bescherming moesten bieden tegen mortieren en granaten. Dát zou zeker gelukt zijn het er ooit op aan was gekomen. Toen na de oorlog geprobeerd werd ze te slopen, bleek dat geen gemakkelijke klus. Er zijn vele kilo’s springstof nodig om de dikke wanden te laten bezwijken. Gelukkig maar, want zo is een stukje Nederlandse geschiedenis intact gebleven.
If you can't beat them, join them, werd dan ook het motto. Veel van de schuilplaatsen hebben een alternatieve bestemming gevonden: van schapenschuurtje tot overwinterplaats voor vleermuizen.
Inmiddels is het grootste deel van de schuilplaatsen beschermd. Dat geldt in ieder geval voor die tussen fort Altena en Woudrichem. Ze horen bij de forten, en dat zijn rijksmonumenten.
De Koepelkazemat in Werkendam ligt op een steenworp van Fort Altena is één van de 'bunkers' die een nieuwe bestemming hebben gevonden. De oorspronkelijke schietkoepel werd tijdens de tweede wereldoorlog al verwijderd, maar is vervangen door een nieuwe koepel. Vanuit deze koepel mogen alleen maar plaatjes geschoten worden: het is een vogelkijkhut!
Naast een historische en toeristische functie, hebben de kazematten ook een ecologische functie. Vleermuizen ontdekten de bunkers al snel als ideale overwinterplaats.
Om deze dieren ongestoord te laten slapen zijn een aantal van de schuilplaatsen voorzien van een deur met 'brievenbus'. Mensen kunnen er niet in, de vleermuizen kunnen er wel uit. In deze Type-P's tref je ook vaak een laag nat zand op de vloer aan. Vleermuizen houden van vochtige omgevingen en het zand helpt daarbij.
Het beton is daarnaast ook een goede ondergrond voor mossen en korstmossen. Er groeien soms wel 15 soorten mos op 1 bunker!
De stichting Piramides in de Polder heeft alle nog bestaande groepsschuilplaatsen Type P gefotografeerd en in kaart gebracht. Op hun website vind je een interactieve kaart waarop alle kazematten met historische en technische informatie vermeld staan. Ook verwacht de stichting in de loop van 2020 hun boek 'Piramides in de Polder' uit te brengen.
Op haar ontdekkingstocht door de Biesboschlinie bezoekt Lotte naast een molen ook een aantal kazematten. Beleef het mee in aflevering 1 van 'Lotte ontdekt de Biesboschlinie'.
Onze hartelijke dank gaat uit naar Hannie Visser-Kieboom - journalist, gids op Fort Altena en bestuurslid van het Waterschap - voor haar informatie over de groepsschuilplaatsen in de regio.
Dank aan Eddie Poppe van Stichting Piramides in de Polder, voor toestemming voor het gebruik van de overzichtskaart.
Wist je dat de Biesboschlinie een heerlijke plek is voor een paar dagen weg? Ideaal om even de sleur van thuis te doorbreken en je zinnen te verzetten. Er is genoeg te zien en te beleven om een lang weekend of midweek te genieten van een prachtig stukje Noord-Brabant.
De Biesbosch ligt natuurlijk voor de hand als je in de Biesboschlinie de natuur in wilt. Maar eigenlijk is dat pas het begin van alle prachtige natuur in Altena. Het hele eiland is eigenlijk één grote lappendeken van natuurgebieden. De meeste zijn met elkaar verbonden door water. Een prachtig stukje natuur is bijvoorbeeld het Pompveld.
De Biesbosch en het land van Altena staan bekend om hun waterrijke natuur. De rivieren en talloze kreekjes en stroompjes regeren het groene landschap. Kunstenaar Paul de Kort heeft het samenspel van mens, natuur en water verbeeld in natuurkunstwerk De Wassende Maan (locatie). Het kunstwerk verandert mee met het tij, en heeft dus steeds een ander aanzicht.
Moegewandeld, warmgefietst? Kom meer te weten over de streekambachten bij de Klompenmaker, in het Visserijmuseum of in één van de vele molens die het gebied rijk is. Rust na een lange dag lekker uit op een terrasje en geniet van lokale specialiteiten, zoals een Woerkums biertje. Kruip daarna tussen de frisse lakens in één van de vele overnachtingsmogelijkheden in het gebied. Wat dacht je van slapen in een echte kazemat? Bij Brasserie Zus kan het!
Verre reizen, eropuit in een andere regio: het is nog even niet verstandig. Maar woon je in de Biesboschlinie? Wat een geluk! Rust, ruimte, en volop gelegenheid om een frisse neus te halen. Ga op ontdekking in je eigen omgeving met deze wandelroutes en fietstochten.
Een wandelroute van 7 kilometer door Uitwijk, Rijswijk en Giessen. Plukken in het Almbos mag! Onderweg kom je langs Fort Giessen, het meest zuidelijke fort van de Nieuwe Hollandse Waterlinie.
Download de wandelroute als PDF
Een fietsroute van 28 km langs authentieke boerderijen, monumentale kerktorens en natuurlijk langs kunstwerken die een eerbetoon voor Marianne Vos zijn. Nog energie over? Bij natuurgebied het Pompveld kun je afstappen voor een wandelroute van 6 km.
Download de fietsroute als PDF
20 kilometer stevig stappen langs monumentale molens, Fort Altena en Fort Bakkerskil. Na deze wandeling kom je gegarandeerd uitgewaaid en ontspannen thuis.
Download de wandelroute als PDF
Een heerlijke fietstocht van 30 kilometer langs karakteristieke boerderijen, uitgestrekte akkers en stalletjes met kakelverse producten.
Download de fietsroute als PDF
Een ronde over de dijken van de Biesboschlinie. Tijdens deze fietstocht van 60 km heb je uitzicht over de Merwede, de Maas, het Heusdens Kanaal en de Bergse Maas. Ook fiets je langs 2 kreken in de Biesbosch: het Jeppegat en het Steurgat.
Download de fietsroute als PDF
Een wandelroute die je vanaf Fort Altena door de polders bij Werkendam enlangs de Boven Merwede voert. 10 kilometer wandelen in een weids waterrijk landschap, frisse neus gegarandeerd!
Download de wandelroute als PDF
Bekijk dan ook de andere wandelroutes en fietsroutes die het VVV voor je samenstelde. En heb je letterlijk trek gekregen? Koop dan lokaal een heerlijke picknick in, en steun de ondernemers in de omgeving.
De coronacrisis raakt ons, als land, als provincie, als individu. Alleen samen kunnen we het virus remmen, alleen samen kunnen we voor elkaar zorgen. Daarom lanceert Beleef Altena samen met VVV Biesboschlinie: #kooplokaalaltena
Wist je dat heel veel ondernemers in Altena doorwerken? Stuk voor stuk hebben ze creatieve oplossingen gevonden om ook in tijden van social distancing hun diensten op een veilige manier aan te bieden. Horecagelegenheden veranderen in drive-in of afhaallocatie en allerlei producten worden verstuurd of zelfs thuisbezorgd - van boek tot dagelijkse boodschappen.
Onze ondernemers zijn een grote steun in de rug van de bewoners van Altena. Kwetsbare mensen of mensen in isolatie hoeven er niet meer op uit voor hun benodigdheden. Maar ze helpen ook hun collega-ondernemers, bijvoorbeeld door inventaris over te nemen. Waar de Wereldwinkel dacht met de voorraad paaseitjes te blijven zitten, bezorgt Akkers van Altena deze nu samen met de rest van je boodschappen thuis.
Laten wij ook onze ondernemers door deze lastige tijden heen helpen. Leesvoer? Tante Bethje brengt je nieuwe boek graag langs. Honger? Ontdek wat De Heerlijckheid of de Koppelpaarden op het afhaalmenu hebben staan!
Help elkaar, steun elkaar - dan komen we door social distancing dichter bij elkaar. Kijk voor het volledige overzicht van lokale winkels op Beleef Altena.
Sinds augustus 2021 mag de Biesboschlinie zich het thuis van werelderfgoed noemen. De Nieuwe Hollandse Waterlinie was genomineerd voor de status van Unesco werelderfgoed. De status is toegekend en vanaf nu scharen we ons onder grootheden als de Taj Mahal, de Piramides in Gizeh en de toren van Pisa.
Werelderfgoed is erfgoed dat van unieke en universele waarde is voor de mensheid. Er bestaat materieel en immaterieel werelderfgoed. Bij immaterieel erfgoed kun je bijvoorbeeld denken aan de tango, of dichter bij huis: het molenaarsambacht. Materieel erfgoed verdelen we in cultureel (door mensen gemaakt) en natuurlijk. Natuurlijk erfgoed is bijvoorbeeld het Yellowstone National Parc in Amerika. De Nieuwe Hollandse Waterlinie valt onder het cultureel erfgoed.
Wat al deze zaken gemeen hebben is dat we ze beschouwen als onvervangbaar, uniek en als eigendom van de hele wereld. En daarom achten we het van groot belang om ze te behouden.
De Nieuwe Hollandse Waterlinie is een uniek verdedigingswerk. Het is een strook land, van Muiden tot aan de Biesbosch, die onder water gezet kan worden. Deze laag water beschermde het rijke gewest Holland in vroeger tijden tegen indringers; het was te diep om doorheen te waden, maar niet diep genoeg om te bevaren. Op de zwakke plekken in de linie kwamen forten en vestingen te staan.
De Nieuwe Hollandse Waterlinie is nog steeds te gebruiken, al is het geen effectief verdedigingswerk meer. Maar het overgrote deel van de forten en sluizen is nog steeds intact, en veel ervan zijn te bezichtigen. In een enkel fort kan je tegenwoordig zelfs blijven slapen.
Eind december 2019 leverde de rijksdienst voor het cultureel erfgoed een rapport van ruim 2500 pagina's in bij de Unesco in Parijs. En na ruim 10 jaar werk, is het zover!
Het is een flink rapport, en met een reden; de Nieuwe Hollandse Waterlinie loopt door 4 provincies, en het land is in bezit van tientallen landeigenaren. Nu de linie tot werelderfgoed is verklaard, moet Nederland dat erfgoed kunnen bewaren. De aanpak hiervoor en de afspraken hierover, zijn in dit rapport vastgelegd.
In de Biesboschlinie vind je 4 forten, 2 sluizen, diverse kazematten en één vesting van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. En krijg je geen genoeg van al dit moois? Het Waterliniepad voert je langs de héle linie. Ga ook zeker eens kijken in het Waterliniemuseum. De Nieuwe Hollandse Waterlinie is je bezoek zéker waard.
Aan de rand van Nationaal Park De Biesbosch ligt het meest zuidelijke fort van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Hier, op Fort Bakkerskil word je ondergedompeld in de tijd van toen met de luxe van nu.
Gastheer en gastvrouw Marco en Hanny runnen deze bijzondere B&B met passie en respect voor het zo bijzondere erfgoed. "In de B&B kun je altijd terecht. Omdat we zoveel mogelijk mensen van deze mooie locatie mee willen laten genieten, zijn we alle weekenden en in de zomermaanden dagelijks geopend voor een drankje en iets lekkers of een heerlijke lunch."
Het deels overdekte terras op het fortterein is de uitgelezen plek om even op verhaal te komen. Wil je de omgeving verkennen dan huur je hier een elektrische fiets. Aan de hand van een gratis fietsknooppuntenkaart stippel je een zo een interessante route uit door de Biesboschlinie.
Slapen in het fort is een ware belevenis. Je overnacht bijvoorbeeld in de voormalige kruitkamer, de officierskamer of de ziekenboeg. Wie hier eenmaal een keer geweest is, blijft terugkomen!
Fort Bakkerskil
Kildijk 143, Nieuwendijk
Fortbakkerskil.nl
Ga mee op pad met Bart Pörtzgen, boswachter bij Brabants Landschap. Hij vertelt je in dit blog waarom de natuur van Altena de mooiste in Nederland is. Smaakt dit blog naar meer? Volg hem op Facebook of op Twitter voor prachtige natuurfoto's, en lees mee met de avonturen van de boswachter van Altena.
Zo, dat is eruit. Ik weet natuurlijk dat veel mensen nu beginnen te sputteren en het hier niet mee eens zijn. Die mensen wil ik uitnodigen een keer met mij mee te gaan, de natuur van Altena in. Ik ben er namelijk van overtuigd dat je dit kunt leren zien.
Ik neem jullie mee voor een wandeling vanaf de nieuwe parkeerplaats bij het Pompveld, aan de Lage Oldersdijk. We kijken direct over een nat stuk natuur, met bijzondere structuur. Om de zeven meter ligt een greppel, precies zoals ze er lagen voor de ruilverkaveling, eind jaren zestig. Vroeger waren ze niet gek! In het laagste gedeelte van ons eiland is goed watermanagement nodig.
In de sloten huist een mysterieus dier. Een slijmerig beestje dat in een zuurstofloze omgeving kan overleven. Lelijk eigenlijk, maar prachtig omdat hij zo bijzonder is: De Grote Modderkruiper. Nooit van gehoord? Weeraal dan? Zo wordt hij in de volksmond genoemd. Boeren vingen deze vis vroeger als weerstation. In de wekpot in het raamkozijn gaf hij de weersvoorspelling aan. Hij diertje is nu Europees beschermd vanwege zijn beperkte voorkomen.
We lopen onder enkele monumentale populieren door, die ons brengen bij mijn geheime plekje, wat ik niet langer voor mijzelf kon houden. Een oude eendenkooi. Nu broedt er een kolonie Blauwe Reigers, maar vroeger werden hier duizenden eenden per jaar gevangen.
Door de ontwatering in het omliggende gebied ligt het Pompveld hoger en moeten wij water oppompen om deze natte natuurparel nat te houden. Het water wordt gefilterd door een mooi natuurlijk systeem van riet, waar Roerdomp en Rietzanger zich laten horen. We zien een van de 11 stuwen die de verschillende peilen regelen. Volledig geautomatiseerd en te besturen, door deze boswachter, vanaf een computerscherm. Naast de stalen stuw zie je een bak. Dit is een vispassage, die zorgt voor moeiteloze verspreiding van de Modderkruiper.
Loop je verder, dan zie je direct wat voor effect de stuw heeft: het hele land staat onder water! Door een combinatie van afgraven en waterpeil opzetten staat dit gebied grote delen van het jaar onder water. Veelvoorkomende plantensoorten zoals grassen kunnen hier niet tegen. Dit geeft ruimte voor bijzondere planten zoals de Ratelaar, orchideeën en Moeraskartelblad. In de zomer geniet je hier van een breed palet aan kleuren van alle prachtige bloemen.
Door het open landschap, met een briesje in ons gezicht, lopen we verder richting een gehakte griend: een akker met wilgen. Elke drie jaar worden de wilgen afgezaagd, het hout wordt zoals vroeger gebruikt in de waterbouw. Wat overblijft zijn de prachtige stammen, begroeid met eikvaren en allerlei mossen. De vele gaten en kieren bieden ruimte voor vogels om te broeden, zoals de Bosuil die zomaar in je gezicht kan vliegen als je nieuwsgierig in een gat kijkt.
In de sloot langs het wandelpad groeit de Aloë Vera van het natte land: Krabbescheer. Een bijzondere waterplant die vertelt dat het water van goede kwaliteit is. Door gespecialiseerd slotenbeheer zorgen wij voor de instandhouding van deze drijvende cactus.
We lopen nog een stuk verder over het nieuwe wandelpad, terug naar de parkeerplaats. Bij het elzenbosje dat we tegenkomen moeten we vooral omhoogkijken, hier broedt namelijk al jaren een paartje buizerds!
Op het wandelpad naast het nieuw aangeplante bosje zag ik al regelmatig een paar reeën staan, zie je de sporen in de slootkant?
Op het bankje uitrusten is wel erg lekker na deze wandeling. Even nadenken over wat we gezien hebben. Wat we niet gezien hebben, maar wat wel allemaal voorkomt in deze mooie natuur. Hoe bijzonder de natuur is.
Mooi is de natuur in Altena hè?!
