Knooppunten: 18 – 19 – 54 – 56 – 40 – 25 – 23 – 30 – 22 – 12 – 14 - 18
Aantal km: 31 km
Startpunt: Docks Visserhang, Visserhang 2 in Hank
Vanaf het startpunt fiets je richting knooppunt 18
Richting knooppunt 18
Op de kruising Oranjepolderweg – Aakvlaaiweg staat het monument ter herdenking van de crash met de Halifax. Als je voor het monument staat, zie je achter het monument het perceel waarop de Halifax is gecrasht.
De bemanning van de Halifax bestond uit oorlogsvrijwilligers afkomstig uit Engeland en Canada. Het waren goede vrienden die al de nodige ervaring hadden opgedaan. Hun toestel doopten zij om tot ‘Willy’. Dit kan de bijnaam zijn van de piloot Wilson. Ook kan deze bijnaam afgeleid zijn van de code EY-W, de toestelcode. Voor deze crew was dit haar 21ste missie.
Om 22.55 uur op 25 mei 1944 vertrok Halifax Mk III LV905 EY-W ‘Willy’ van RAF Breigton en voegde zich bij 431 andere Bomber Command bombers om koers te zetten richting een spoorwegterrein in Aken en die aan te vallen. Op de terugvlucht werd het vliegtuig neergeschoten door een Me 110-nachtjager en stortte om 01.30 uur in vlammen bij Hank neer met het verlies van alle zeven bemanningsleden. Tekst: Adri Burghout, Oorlogsmuseum Veen
Richting knooppunt 18
Op het kruispunt Oranjepolder – Nathalweg is een picknickbankje. Hier zie je een kreek lopen: de Bleeke Kil. Ook zie je er een brug genaamd ‘Jannezand'. Deze loopt over de sloot van St. Jan (een smalle kreek langs het Jannezand). Deze brug had, aan het einde van de Tweede Wereldoorlog, een belangrijke functie voor het verzet. Het diende als verbindingsroute naar het reeds bevrijde Brabant. Via de brug kon belangrijke informatie, goederen en personen de geallieerde strijdkrachten bereiken. Ook zijn er hier Duitse krijgsgevangen genomen, waar de gedenksteen aan de brug nog aan herinnert. In 2021 is de brug weer in ere hersteld. Tekst: www.biesbosch.nu
Nabij knooppunt 40 - Fort Altena
Tol 8, 4251 PX Werkendam
Fort Altena dateert van 1847-1850 en is daarmee het oudste van de vier Brabantse forten in de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Het is ook het enige torenfort van deze vier forten.
De toren van Fort Altena dankt zijn naam vooral aan de ronde vorm, niet aan zijn hoogte. Hij bestaat uit 2 lagen: een kelder en een begane grond. De muren zijn ‘bomvrij' en bijna 2 meter dik, als bescherming tegen artillerie-inslagen. Ironisch genoeg waren deze muren bij oplevering al ingehaald door ontwikkelingen in de wapenindustrie. Écht bomvrij zijn ze dan ook nooit geweest.
Tip! Bij knooppunt 25 kun je afwijken van de route om het monument Lancaster te bezoeken. Je volgt dan de Krouwerskade. Aan het einde ga je op de Grote Waardweg richting de Biesbosch en dan zie je het monument aan de rechterkant. Als je voor het monument staat, zie je rechts van het monument de akker waar in 2014 het startsein werd gegeven om de Lancaster te bergen.
Op 22 juni 1944 crashte rond 01.50 uur een Avro Lancaster MkIII van het 101 Squadron, kenmerk LM508 SR-P nabij Werkendam. De bemanning van deze Lancaster bestond uit acht man. Zes van hen wisten aan de grond te komen, twee bemanningsleden kwamen om. Acht bemanningsleden was geen gewoon aantal. De reden van een toegevoegd bemanningslid was dat het vliegtuig uitgerust was met een “top secret” radiostoorsysteem, dat luisterde naar de codenaam “Airborne Cigar” (ABC).
Normaal had een Lancaster zeven bemanningsleden. Die bemanningsleden waren: piloot P/O G. Hingley (22); boordwerktuigkundige Sgt. S.D. Rogerson; navigator F/O T.W. Ball; radiotelegrafist/boordschutter Sgt. L.V. Horrigan; boordschutter Sgt. J. Gascoigne; radiotelegrafist (special duty officer) Sgt. F. Sheard; bommenrichter F/Sgt. Thomas Handley Duff en staartschutter Sgt. John Edward Keogh (23). Het zijn deze laatste twee bemanningsleden die omkwamen bij de crash. Bij die aanval wordt staartschutter John Keogh in zijn geschutskoepeltje meteen dodelijk getroffen en ook de bommenrichter Thomas Duff raakt zwaargewond.
Een brandstoftank wordt geraakt en er breekt brand uit. De gezagvoerder geeft het bevel het toestel te verlaten. Rogerson zorgt dat Duff een parachute omheeft en duwt hem uit het toestel. Daarna springt hij zelf. Beiden komen veilig aan de grond, maar Duff overlijdt aan zijn schotwonden. Piloot Hingley breekt bij het verlaten van het toestel zijn rug, vermoedelijk doordat hij tegen een van de antennes aan botst. Bij zijn landing komt hij ook nog hardhandig in aanraking met een brug, waardoor zijn ribben in zijn linkerlong worden gedrukt. Hij wordt vrij snel door de Duitsers gevonden en naar een ziekenhuis gebracht. De rest landt in de omgeving van de polder Borcharen en wordt eveneens snel door de Duitsers gevangengenomen. De enige die aanvankelijk weet te ontsnappen is de rugschutter Jeff Gascoigne. Later wordt hij in de omgeving van Antwerpen alsnog aangehouden en als krijgsgevangene afgevoerd.
Intussen boort de Lancaster zich brandend en wel en met een snelheid van meer dan 300 kilometer per uur zo’n zeven meter diep in de Werkendamse klei op slechts tien meter afstand van de boerderij van de familie Dalm. Brandende brokstukken van het vliegtuig zetten het rieten dak in vlam en binnen een half uur lag de boerderij totaal in de as. Het gezin Dalm had zich nog net in veiligheid kunnen brengen. Tekst: Adri Burghout, Oorlogsmuseum Veen
Tip! Tussen knooppunt 23 en 30 kun je afwijken van de route om het monument de Linie Crosser te bezoeken. Op het kruispunt Werkensedijk, Kruisstraat, Hoogstraat en Kerkstraat, rij je de Kerkstraat in. Deze gaat over in de van Tienhoven van de Boogaardstraat en bij het hertenkamp staat het monument.
Het Monument 'De Line-crosser' in Werkendam is opgericht om twee verzetsmensen te herdenken die door de Duitsers zijn doodgeschoten: Arie van Driel en Kees van de Sande.
Werkendam grenst aan de Biesbosch een vrijwel ontoegankelijk gebied wat in de winter van 1944-1945 als niemandsland fungeerde tussen het noorden, wat nog bezet was door de Duitsers, en het zuiden van Nederland. Het gebied werd behalve door onderduikers ook gebruikt door 'line-crossers': mensen die geallieerde militairen hielpen naar het zuiden te komen. Er zijn 374 van zulke tochten uitgevoerd. De twee Nederlanders Arie van Driel en Kees van de Sande, waren 'line-crossers' en zijn opgepakt door de Duitsers. Ze zijn gefusilleerd in Fort de Bilt op 30 april 1945, vlak voor de bevrijding, en zijn begraven op de Protestantse Begraafplaats van Werkendam, vlakbij het monument. Na hun dood is de Militaire Willemsorde uitgegeven. Tekst: TracesOfWar.nl
Bij knooppunt 30
Tref je bankjes en het monument Merwedegijzelaars. De plaquette voor Merwedegijzelaars in Werkendam is opgericht ter nagedachtenis aan de 589 jonge mannen die tijdens een razzia op 16 mei 1944 zijn opgepakt. (foto monument route-overzicht: Piet Kramer).
Op 16 mei 1944 werden bij een razzia in Sliedrecht en Hardinxveld 589 jonge mannen tussen de 18 en 25 jaar opgepakt, en bij de Grote Kerk in Sliedrecht en de School met de Bijbel in Hardinxveld bijeengebracht. Deze mannen werden, op een klein aantal na, naar kamp Amersfoort afgevoerd. Na zeven weken mocht een grote groep terug naar huis. De mannen die dat geluk niet hadden, werden naar werkkampen in Duitsland gestuurd. Twaalf van deze mannen uit Sliedrecht zijn daar overleden aan de gevolgen van het zware werk, te weinig voedsel en ziekten. De razzia was een vergeldingsactie van de bezetter na het doodschieten van twee NSB-ers door het verzet. Tekst: Oorlogsgravenstichting
Tussen knooppunt 22 en 12
Hier is een halifax neergestort, die onderdeel was van 424 squadron. De locatie is langs de fietsdijk van Werkendam naar Visserhang.
Oorspronkelijk is een squadron bij de luchtmacht de aanduiding voor een operationele eenheid met vliegtuigen en al het hierbij behorend personeel onder een commandant. Een squadron kan ook een luchtmachteenheid zijn met een ondersteunende (bijvoorbeeld onderhoud, logistiek of transport) of faciliterende taak. Leuk weetje, de aanduiding squadron is in Nederland sinds de Tweede Wereldoorlog in gebruik genomen. Daarvoor werd de term 'vliegtuigafdeling' gebruikt.
Wil je meer weten over 424 squadron en haar bemanning? Bezoek dan de website van Stichting Omzien en Gedenken.
Vanaf knooppunt 12 tot en met knooppunt 14
Het water wat je hier ziet is het Steurgat. Dit water was onderdeel van de route die de 'linie-crossers' aflegde. In het najaar van 1944 werd het zuiden van Nederland bevrijd. Dit resulteerde erin dat de Biesbosch vanaf dat moment tussen de linies van de Duitsers en de geallieerden kwam te liggen. De 'line-crossers' onderhielden vanaf deze periode een verbinding tussen bevrijd en bezet gebied. Deze groep was een onderdeel van de grotere verzetsgroep Albrecht.
Over twee verschillende routes werden mensen, goederen, informatie en medicijnen (vooral insuline) vervoerd. In totaal werden ongeveer 374 oversteken gemaakt. Het waren vooral militaire koerierswegen, maar ook Joden en gestrande piloten konden zo een weg naar bevrijd Nederland vinden. Hoewel bekend is hoeveel oversteken er zijn gemaakt, is niet bekend hoeveel mensen er zijn overgezet. Een van hen was generaal John Hackett, die in Arnhem zwaargewond was geraakt, maar een operatie overleefde en wist te ontsnappen via deze crossingroute.
De eerste route liep van Werkendam naar Drimmelen. Deze ging eerst een stukje over land, dan per kano over het Steurgat. Vervolgens langs de polder Pauluszand naar het eiland Middelste Jannezand, en dan langs de Biesboschkant de Amer op. Daar hing tegenover restaurant 't Voske en tegenover de haven van Drimmelen een mand om aan te geven wanneer overgestoken moest worden. De mand werd verder gehesen als er crossers aankwamen.
Wil je meer weten over de linie-crossers? Kijk dan eens op Omzien en denken of bezoek het Biesbosch MuseumEiland.
Knooppunten: 33 – 78 – 41 – 40 – 56 – 71 – 67 – 66 – 64 – 69 – 74 - 33
Aantal km: 32 km
Startpunt: Parkeerplaats Schapendam, Woudrichem
Leuke tip om alvast in de sfeer te komen van deze route, is door de blog van Prisca te lezen. Zij heeft Bourgondisch Altena ontdekt.
Knooppunt 33 Vestingstad Woudrichem
Vestingstad Woudrichem, of Woerkum, zoals de bewoners zeggen, is de enige stad van de Biesboschlinie. In de 9e eeuw ontstond op een oeverwal een marktplaats. Vandaag de dag is dit waar de Hoogstraat en de Molenstraat elkaar kruisen. Deze plek is nog altijd het hart van de vestingstad.
De vesting van Woudrichem is klein. Perfect om te voet te verkennen. Dwaal door de oude straatjes en langs alle historische hoogtepunten: de Martinuskerk, de molen, de stadswallen, de historische haven en de gevangenenpoort.
Molen Nooit Gedagt
Korenmolen Nooit Gedagt is gelegen op de Rijkswal van Woudrichem. Leuk om de molen te bezoeken die nog dagelijks wordt gebruikt voor het maken van meel. In de molen is een ruime winkel aanwezig met een groot assortiment streekproducten. De winkel is geopend van donderdag tot en met zondag (donderdag, vrijdag en zondag van 13.00 tot 17.00 uur. Zaterdag van 10.00 tot 17.00 uur). Op zaterdag en zondag is de molen ook te bezichtigen.
Bier en Woudrichem
Wist je dat eeuwenlang het stadje Woudrichem, als hoofdstad van Altena, de enige plek op ons eiland was waar alcohol gebrouwen en verhandeld mocht worden?
Knooppunt 78 Historische Haven Woudrichem
Op het terrein ligt Museumwerf D’n Hûig, de werfschuur dient tevens als havenkantoor en is open voor bezoekers. Hier vind je vaak de havenmeester. Kom gerust een kijkje nemen!
In de Historische Haven worden schepen opgeknapt en te water gelaten. De grote binnenvaartschepen worden bewoond. Je mag richting deze boten fietsen, wandelen en als je een schipper ziet, spreek ze gerust aan. Ze vinden het prachtig om je iets te vertellen over hun schip! Het is immers varend erfgoed, erg bijzonder dus.
Tussen knooppunt 41 en 40 Landgoed Kraaiveld
De Roef 4 in Woudrichem
Landgoed Kraaiveld ligt in een landelijke omgeving. Het is een woon- en werklocatie voor (jong)volwassenen met een verstandelijke beperking.
Zij onderhouden een grote biologische moestuin en kweken planten in een grote kas. Ook runnen ze een boerderijwinkel waar de opbrengst van hun eigen moestuin en een aantal streekproducten verkocht worden in het seizoen. Op het kleine terras serveren ze koffie en thee met iets lekkers.
Tip! Wijk een beetje af van de route, rij bij Uppelsesteeg rechtdoor de bloemweg in. Bezoek Uppels weidevlees aan de Bloemweg 7 in Almkerk. Naast vlees kun je hier ook terecht voor kaas, eieren, bakmiddelen, aardappelen en streekproducten. Open op woensdag en vrijdag van 13.00 tot 17.00 en op zaterdag van 10.00 tot 17.00. Je kunt de Bloemweg afrijden en dan weer de route naar knooppunt 56 oppakken door de provinciale weg noord.
Tip: Tussen de watertoren en Almkerk vind je aan rechterzijde Wormenkwekerij The Dutch Nightcrawlers. Zij nemen deel aan het patrijzenproject in de Doornse polder. Met de speciaal ingezaaide bloemenranden daar en de randen rondom hun bedrijf, kunnen de bijen dichtbij veel honing vinden. In de zelfbedieningskast bij de ANWB-praatpaal staat hun honing te koop.
Tip: Als je bij de bocht met knooppunt 56 een klein stukje rechtdoor fietst, zie je rechts Wim & Co. Dit is het zelfbedieningsstalletje van Landbouwbedrijf Straver aan de Provincialeweg Zuid 34 waar zowel biologische als gangbare groenten wordt geteeld. Je vindt er jaarrond aardappelen, friet en uien en in het seizoen o.a. rode kool, rode bieten, pompoenen en winterwortels.
Tip: Op de route net na knooppunt 56 ligt links van Emmikhovenseweg 6 de tuin Hof van Heden. In het seizoen van mei tot september verkopen Ben en Anika groenten en zelfgemaakte producten in een kraampje aan de weg of in het tuinwinkeltje. Je kan ook een groente-abonnement nemen of meedoen als lid van de zelfoogsttuin.
Tip! Wijk tussen knooppunt 56 en 71 even af van de route
Bezoek Landgoed Clootwijck, bij de Brugstraat blijf je de Woudrichemse weg volgen, bij nummer 38 is het landgoed. Haal direct honing bij de imker en proef Clootwijck-honing. Bezoek het verkooppunt (zelfbediening) of meld je tijdens kantoortijden aan de balie, dan loopt er iemand mee. Daarna rij je door en sla je rechtsaf de koppel in, waarna je weer aansluit richting knooppunt 71.
Tussen knooppunt 56 en knp 71
Kun je bij VOF Van de Koppel (Zandwijk 6) diverse soorten vlees kopen.
Knooppunt 71 ligt in Uitwijk
Landgoed de Enghoeve ligt in een landelijke omgeving. De landgoedwinkel is de hele dag open. Het kan zijn dat de deur gesloten is, maar dan kun je alsnog naar binnen. Ook in het weekend! Het is zelfbediening. Het geld kan contant in het gele doosje.
En vlakbij de Enghoeve: kom vanaf augustus rondneuzen bij Pompoenen en kalebassen uit eigen kwekerij van Rens de Graaff, Uitwijksestraat 10.
In Waardhuizen vind je De Groenhoeve tuinplanten (bij de rotonde van Waardhuizen voor de route naar het Pompveld gaat). Je vindt hier bloemen en planten in alle maten, én ook Oma Schoutens Eieren op Stenenheul 2a in Waardhuizen.
Tussen knooppunt 66 en 64
Tip! Wijk even af van de route, op het kruispunt Duizendmorgen – Middenweg en bezoek Melkgeitenhouderij & ijsboerderij Lekker Gemekker, gelegen aan Middenweg 24 in Andel. Daarna kun je weer terug naar de route om je weg te vervolgen.
Tip: een paar huizen verder plukken Lisanne en Mark in het najaar peren in Boomgaard Peren & Patrijzen. Je koopt de peren en perensap in haar stalletje aan de Middenweg 27 in Andel.
Op zoek naar meer tips om lokaal direct bij de producent te kopen?
Stippel je route uit via 'Fietsen voor mijn eten', kies daar gelijk een smakelijke fietsroute of bezoek Puur uit Altena en bestel digitaal vanuit huis. Deze route kwam mede tot stand dankzij al hun tips.
Knooppunten: 60 – 97 –65 – 99 – 64 –66 –67 –53 –52 –50 – 51 – 59 –58- 60
Aantal km: 36 km
Startpunt: Kromme Nol nabij knooppunt 60
Tussen knooppunt 60 en 97
Kom je langs het monument Elementary Baileyburg. Dit monument is geplaatst ter herdenking aan de Baileybrug die na de verwoesting van de oude draaibrug jarenlang dienst heeft gedaan.
Tip! In Wijk en Aalburg tref je verschillende elementen die je herinneren aan de Tweede Wereldoorlog. Zo tref je op de kerk aan de Grote Kerstraat 30, een plaquette. Deze herdenkt de verwoesting van de kerktoren tijdens de bevrijding van Wijk en Aalburg. Vlakbij, Grote Kerkstraat 32, tref je het vredemonument.
Tip! Net voor Maasdijk 58 is een strook rechts langs de weg waar je gemakkelijk en veilig kunt afstappen. Kijk je daar tussen de bomen door naar rechts, dan zie je ca. 100 meter verder de Kreek. Ongeveer achter nummer 58 is op de oever van deze Kreek de Halifax MZ312 neergestort.
De bemanning van een Handley Page Halifax MKIII was na een raid op Bottrop in Duitsland op weg naar huis toen hun toestel door nachtjagerpiloot Feldwebel Heinz Misch van de 7./NJG 2, die met een Junkers Ju 88 G-1 vloog vanaf het vliegveld Volkel was opgestegen en hen van achter aanviel, waardoor er brand in de rechtervleugel ontstond. De bemanning was in de avond van 20 juli 1944 om 23.06 uur met de MZ312 ZA-E opgestegen van het vliegveld Melbourne in Engeland. 21 juli om 01.45 uur crashte de Halifax bij de Kreek aan de Molendijk in Wijk en Aalburg achter Maasdijk 58. Molendijk was destijds een buurtschap aan de Maasdijk. Alle bemanningsleden wisten te springen, behalve de staartschutter die reeds door granaatscherven was gedood. Door de kracht van de crash stuiterde een wiel van het hoofdlandingsgestel ca. 100 meter verderop over de dijk, waar je nu opstaat. De gesprongen bemanning werd direct, of na verloop van tijd, aangehouden en krijgsgevangenen gemaakt. Van radiotelegrafist Lowrey is het niet duidelijk of hij ook gevangene is gemaakt of toch nog is ontsnapt. Hij komt namelijk niet op POW (prisoner of war) lijsten voor. Tekst: Adri Burghout, Oorlogsmuseum Veen
Leuke tip bij knooppunt 66
Ga bij 66 rechtdoor over de Zwaansheuvel, rechtsaf Zwaansheuvelsedijk (leuk hier: aan het einde kijk je aan de linkerkant een koeienstal in). Zwaansheuvelsedijk gaat over in Midgraaf, volg vervolgens aan je rechterkant knooppunt 67. Je rijdt hier over een bruggetje een verhard pad op door het Pompveld. Aanrader!
Let op! Omdat er vanaf deze kant geen knooppunten met elkaar verbonden zijn, staat er geen bordje vermeld met route richting knooppunt 67 vanaf deze kant. Dit is echter wel de juiste weg richting 67. Komende vanaf de andere kant staat het bord er namelijk wel.
Parkeer je fiets bij het Pompveld en wandel vanaf hier door/rondom het Pompveld, zo’n 5km.
Tip! Bij knooppunt 67
Picknickbanken
Tip! Leuk uitstapje, tussen knooppunt 53 en 52 tref je het dorp Meeuwen
Daar tref je een noodwoning, direct achter de Witte Molen
Kleibergsestraat 52a. Dit is ventweg van de Provincialeweg-Zuid (N283). De noodwoning is, net als de Witte Molen, elke zaterdagmiddag open van 13:00 uur tot 17:00 uur. De toegang is gratis.
Eind 1944 komt de geallieerde opmars ten zuiden van de Bergsche Maas tot stilstand. In het Land van Heusden en Altena worden 16.000 Duitse militairen gestationeerd. Er breekt bij het Capelse Veer een prestigestrijd uit tussen de Duitse parachutistengeneraal Kurt Student en de Britse generaal sir John Crocker. De strijd om het Capelse Veer kost uiteindelijk aan 572 geallieerden en 243 Duitsers het leven. Vanaf november 1944 wordt Meeuwen zwaar gebombardeerd en al snel tot ‘Sperrgebiet’ verklaard. Alle inwoners moeten direct vertrekken.
Meeuwen blijft tot aan het einde van de oorlog verboden gebied. Wanneer alle dode dieren en niet-ontplofte bommen zijn opgeruimd, kunnen de bewoners pas eind juni 1945 weer terugkeren. In Meeuwen zijn 56 woningen totaal verwoest en een groot aantal is zwaar beschadigd. Hierdoor is de woningnood enorm. Al snel worden houten en betonnen noodwoningen, in de volksmond ‘bunker’ genoemd, neergezet op basis van het Noodvolkshuisvestingsbesluit. In totaal zijn in het Land van Heusden en Altena ruim 400 ‘noodvoorzieningen’ gebouwd, waarvan 188 noodwoningen. Tekst: Ons Meeuwen.
Tip! Richting knooppunt 50 Oorlogsmonument (Molenkade, Dussen)
Richting knooppunt 51
Crashplaats Dornier. Net voor het kombord waarbij de weg tussen de bomen verdwijnt, zie je rechts een akkerland. Daar waar de toerit naar het land eindigt en overgaat in de akker heeft rechts van de toerit een enorme krater gelegen, waarschijnlijk veroorzaakt door de exploderende torpedo’s die de Dornier bij zich had.
Op 22 september 1943 crashte om 01.15 uur een Dornier Do 217M-1 (werknummer 56049) van het 9./KG 2 in Dussen, vlak nadat het toestel was opgestegen vanaf Gilze-Rijen. De crash was vlak langs de Oude Kerkstraat tussen knooppunt 50 en 51. Vlak voordat de Oude Kerkstraat, vanaf de fietsdijk gezien, tussen de bomen verdwijnt, tussen de oude Kerkstraat en het Afwateringskanaal (op ca. 150 meter afstand vanaf de fietsdijk).
De hele bemanning kwam bij deze crash om. Piloot Uffz. Rudolf Sachs (23), waarnemer Gfr. Rüdiger Kass (20), radiotelegrafist Ogfr. Willy Arnold (22) en boordschutter Ogfr. Harald Hilpmann (20) liggen begraven op Ysselsteyn. Deze crash eiste ook een leven aan de grond. De bommenwerper botste tegen de kanaaldijk in het Rommegat waarbij ook het huis, café Blikken Emmer (thans verdwenen) van Adriaan van de Pluijm werd geraakt Daarbij kwam zijn zoon Antonius van der Pluijm om het leven. Adriaan zelf raakte blind. Tekst: Adri Burghout, Oorlogsmuseum Veen
Tip! Tussen knooppunt 59 en 58 kun je afslaan naar het dorp Eethen
In het dorp tref je bij de Hervormde kerk in het kerkpad een struikelsteen. De Duitse kunstenaar Gunter Demnig begon in 1997 met het leggen van de eerste Stolperstein in de Berlijnse wijk Kreuzberg. Inmiddels liggen er in vele landen al struikelstenen. Het is een herinnering aan de Holocaust in de Tweede Wereldoorlog.
Een struikelsteen is een betonnen steen van 10 x 10 cm, met aan de bovenkant een messing plaatje waarin de naam, geboorte- en overlijdensdatum en de plaats van overlijden wordt gestanst.
De struikelsteen wordt geplaatst in de stoep voor het voormalige woonhuis van het slachtoffer. Tekst: TracesOfWar.nl
Raadhuisstraat 21
In de Tweede Wereldoorlog hadden Duitse soldaten op een huis de tekst "Glauben Kämpfen Siegen" geschreven. Na de oorlog is deze tekst verwijderd, maar deze is nog steeds deels leesbaar. Op het huis zijn ook gerepareerde kogelinslagen nog zichtbaar. Tekst: TracesOfWar.nl
Speur mee en zoek de klompjes van de kabouterkinderen
Op een dag was kabouter Klompenmaker hard aan het werk met een grote bestelling kabouterklompjes in allerlei vrolijke kleuren. Het was kabouterschoolvakantie en zijn kinderen verveelden zich. Hij maakte wat extra klompjes en besloot een leuke route uit te zetten in het bos voor zijn kinderen en hun vriendjes, zodat ze iets leuks te doen hadden. De route gaf hij aan met de vrolijk gekleurde klompjes en bij elke stop verzon hij een opdracht. De opdrachten waren leuk en leerzaam voor de kabouterkinderen, die moeten tenslotte heel goed kunnen rennen, bomen herkennen en veel over de omgeving weten. De kinderen hebben de hele vakantie heerlijk in de natuur gespeeld, en kabouter Klompenmaker kon eindelijk zijn werk afmaken.
De kaboutervakantie is voorbij, maar de route is er nog steeds, voor een volgende vakantie. En goed nieuws, de kinderen in Altena mogen de route het hele jaar ook gebruiken. Doe je mee?
In samenwerking met Brabants Landschap.
Startpunt: Parkeerplaats kruising Wilgenhof/Parallelweg Giessen
Zoek het klompje met het goede nummer en voer daar onderstaande opdrachten uit:
1. Wie is het snelst, links of rechts?
Wordt het links of wordt het rechts? Kies een kant en kom erachter wie van jullie het snelst is. 3, 2, 1… GO!
2. Over de heuvels
Hoe avontuurlijk ben jij? Zoek het pad door de heuvels en ga daar overheen. Luister goed! Hoor je de bladeren in de wind?
3. Zoek de verliefde bomen
Ook bomen zijn soms verliefd! Sommige bomen houden onder de grond elkaars wortels vast, en andere geven elkaar boven de grond een knuffel. Kan jij de verliefde bomen in het Almbos vinden? Het is een els en een iep.
4. Tijd voor een spelletje
Raad de boom - Doe je ogen dicht, en laat je naar een boom brengen. Voel, ruik: is de boom dik, dun, groeit er mos op, is hij nat, wat voor geur heeft hij? Klaar? Laat je terugbrengen naar het pad. Doe je ogen weer open - kun je nu ontdekken welke boom het was?
Ben je met 3 of meer personen? Dan kun je boompje verwisselen spelen. Iedereen staat bij een boom, behalve de tikker. Die staat in het midden. Dan ga je boompje verwisselen: je maakt oogcontact met iemand bij een andere boom, en rent dan hard naar elkaars boom. Maar pas op! Als je niet bij een boom staat, mag de tikker je tikken. Als dat lukt, word jij de tikker. Speel totdat je moe bent.
5. Sporen zoeken
Kabouters zijn supergoede spoorzoekers. En jij? Zie jij sporen in het bos? Pootafdrukken, krab- en knaagsporen, half opgegeten planten, nootjes of dennenappels, of misschien een pluk vacht? Van welk dier denk jij dat het spoor is? En nu je toch aan het speuren bent: waar zou jij je verstoppen als je een kabouter was?
6. Pauze en blaadjes zoeken
Zoek blaadjes op de grond en leg ze op tafel van klein naar groot. Weet jij bij welke boom of struik ze horen? Zie je hoe groot de bomen hier zijn? Daar kun je leuk verstoppertje spelen.
7. Bij het circus
Balanceren kun je leren! Loop over deze buis.
8. Luister goed
Kabouters kunnen niet alleen goed spoorzoeken, ze hebben ook héle goede oren. Wees eens heel stil? Kun jij horen welke dieren hier wonen? Met je ogen dicht kun je nog beter luisteren.
9. Boom op leeftijd
Deze dikke boom is een haagbeuk. Het hout van haagbeuken is heel hard. Zo hard dat er vroeger wielen van gemaakt werden, daarom word hij ook wel wielboom genoemd. Omdat deze boom zo dik is, denken we dat hij heel oud is, maar we weten niet hoe oud precies. Hoe oud denk jij dat de boom is? Wat zou deze boom dan allemaal al mee hebben gemaakt?
10. Spot de ijsvogel
De ijsvogel is een opvallende vogel door zijn blauw met oranje uiterlijk. Kan jij er 1 vinden? Als ze voorbij vliegen zie je alleen een ‘blauwe streep’. Veel vogels maken hun nest van takken en pluisjes, maar wist je dat de ijsvogel tunnels graaft van zeker een halve meter diep? Hierin legt het vrouwtje haar eieren. Ga op het bankje zitten en tuur naar het water, misschien heb je veel geluk en komt er een ijsvogel voorbij. Niet gezien? Kom dan zeker nog een keer terug!
Loop deze kabouterroute op eigen risico.
Knooppunten: 40 – 56 – 54 –52 – 50 – 51 – 59 – 57 – 53 – 67 – 71 – 41 – 40
Aantal km: 39 km
Startpunt: Natuurpoort Fort Altena nabij knooppunt 40
Nabij knooppunt 40 Start- en eindpunt route bij de Brabantse Natuurpoort Fort Altena
Tol 8, 4251 PX Werkendam
Fort Altena dateert van 1847-1850 en is daarmee het oudste van de vier Brabantse forten in de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Het is ook het enige torenfort van deze vier forten.
De toren van Fort Altena dankt zijn naam vooral aan de ronde vorm, niet aan zijn hoogte. Hij bestaat uit 2 lagen: een kelder en een begane grond. De muren zijn ‘bomvrij' en bijna 2 meter dik, als bescherming tegen artillerie-inslagen. Ironisch genoeg waren deze muren bij oplevering al ingehaald door ontwikkelingen in de wapenindustrie. Écht bomvrij zijn ze dan ook nooit geweest.
In 1878 werd het fort flink verbouwd en uitgebreid tot drie keer zijn oorspronkelijke grootte. Het veranderde ook van naam: voortaan heette het ‘Fort aan den Uppelschen Dijk’.
Tip! Regelmatig zijn er rondleidingen op Fort Altena.
Tip! Tussen knooppunt 56 en 54 (even van de route af) Duyls Bos – locatie Almkerk
Open op van donderdag t/m zondag van 11.00 - 16.00 uur
Het Duyls Bos is een pareltje dat nog ontdekt moet worden. Je fietst of loopt er gemakkelijk aan voorbij zonder ooit te weten wat er schuilt tussen de bomen.
Hoe kom je er? Bij knooppunt 56 linksaf op de kruising over de Emmikhovenseweg, daarna rechtsaf Duijlweg (je passeert links het Duyls Bos), vervolgens rechtsaf Midgraaf en linksaf Provincialeweg Zuid om hier de route richting knooppunt 54 weer op te pakken. Let op: als je deze locatie bezoekt, verleng je de fietsroute met zo’n 2,6 km.
Tussen knooppunt 52 en 54
Je passeert een ambachtelijke klompenmakerij. Hier kun je overdag terecht voor een kopje koffie en een bezoek aan de klompenwinkel. Demonstraties in de klompenmakerij zijn alleen op reservering. Ga met de blog van Prisca terug in de tijd en ontdek de klompenmakerij en Duyls Bos.
Tussen knooppunt 52 en 50
Tussen 52 en 50 bevindt zich aan de Wilhelminastraat een rustplaats en een watertappunt van Brabant Water. Hiervoor moet je zo’n 100 meter afwijken van de route.
In de buurt van knooppunt 52 tref je Kasteel Dussen
Adres: Binnen 1-4, 4271 BV Dussen
Open op zondagmiddag
Eind 14e eeuw werd de oorspronkelijke ‘donjon’, een vier verdiepingen hoge woontoren, uitgebouwd tot kasteel door diverse telgen van de familie van der Dussen. In de loop der tijd wisselde het kasteel regelmatig van eigenaar en werden door diverse (adelijke) families verdiepingen, aan- en uitbouwen en een Toscaanse zuilengalerij toegevoegd. Het kasteel heeft door de eeuwen heen veel tegenslag gekend, met als dieptepunten de St. Elisabethsvloed en diverse oorlogen. Van 1954 tot 1997 deed het kasteel dienst als gemeentehuis, daarna kwam het in handen van Monumenten Fonds Brabant.
Tussen 50, 51 en 59 fiets je langs de Bergsche Maas
Achter de dijk ligt de Bergsche Maas. Deze begint bij Welle en stroomt langs Vestingstad Geertruidenberg richting het Hollands Diep.
Tussen knooppunt 53 en 67
Je rijdt hier over een bruggetje een half verhard pad op door het Pompveld.
Tip! Parkeer je fiets bij het Pompveld en wandel vanaf hier door/rondom het Pompveld, zo’n 5 km.
Natuurgebied Pompveld
Begin jaren 60 is deze regio door grootschalige ruilverkaveling nagenoeg gladgestreken, een ramp voor natuur en landschap. Slechts één poldertje is de dans ontsprongen.
Het Pompveld is ongeveer 240 ha. groot, een reservaat van natte weilanden, grienden en populierenbossen, een oase van rust en stilte. Het Pompveld is niet vrij toegankelijk, wel kun je om het Pompveld heen wandelen (6 km). Met een beetje geluk zie je tijdens die wandeling reeën, haviken of zilverreigers. Wie je zeker niet zal zien, is de modderkruiper die zich in het water schuilhoudt. Centraal gelegen in het Pompveld wordt een historische eendenkooi in stand gehouden waar tijdens open dagen professionele kooikers aan de slag gaan.
Bij knooppunt 67
Picknickbanken
Knooppunt 71 Uitwijk
Je vindt hier een watertappunt van Brabant Water en een pleintje met bankjes
Tussen knooppunt 40 en 41
Passeer je Landgoed Kraaiveld, waar broden en koeken van bakker Hardeman, verse biologische groenten van het landgoed en sapjes worden verkocht. Je passeert ook de 2 molens bij Uppel.
Het Liniepad is een wandelroute die start bij de Papsluis en eindigt in de vesting Woudrichem. Onderweg kom je de zuidelijkste forten van Unesco Werelderfgoed Hollandse Waterlinies tegen. Zij zijn in eigendom van Brabants Landschap. Bakkerskil en Altena hebben een recreatieve functie. Maar je komt ook sluizen en molens tegen en je wandelt door prachtige natuurgebieden en een nieuw landgoed. De gerestaureerde kazematten hebben een bijzondere functie gekregen als vogelkijkhut of winterverblijf voor vleermuizen.
De Pannenkoekenbakker is het startpunt (en eindpunt, lekker). Deze wandeling laat zowel het oude (onderdeel Nieuwe Hollandse Waterlinie!) en het nieuwe Woudrichem zien, loopt door het dorp Oudendijk en gaat via de dijk langs de Boven Merwede terug naar de vesting. Het is een korte route waardoor je tijd overhoudt om het vestingstadje te bezoeken. De VVV in de Wereldwinkel (Kerkstraat 7) heeft voor de liefhebber een stadswandeling voor € 1,- te koop.
Je kunt vanzelfsprekend ook gewoon zelf je weg zoeken, zo groot is het niet en er is genoeg te zien en te beleven. Vergeet niet de historische haven te ontdekken of verleng je wandeling met een bezoek aan Slot Loevestein (ligt aan de overkant) en neem het voetveer. De verschillende winkeltjes, de molen en het Visserijmuseum in de vesting zijn zeer zeker een bezoekje waard!
Overzicht van al onze routes in de Nieuwe Hollandse Waterlinie
Dit dorp heeft een bijzonder verhaal te vertellen! De molen in het dorp, de Twee Gebroeders, maalt het meel voor de bakkerij van Gerard & Suus: een biologische bakkerij met een creatieve bakker die de prachtigste en lekkerste broden maakt. En deze bakkerij is uw startpunt!
Je loopt voor de kerk langs richting de Bergstraat. Daar ga je linksaf en volgt de aanwijzingen van het knooppuntennetwerk. Je loopt naar knooppunt 76. Tussen knooppunt 76 en 64 staan (oude rassen) fruitbomen, mits rijp mag u de vruchten plukken of rapen. Je komt hierna nog diverse bankjes tegen om rustig te smikkelen van al het lekkers. Via het dorp kom je weer bij Gerard & Suus, het eindpunt van deze route, uit.
De wandeling begint bij Fort Altena, een fort dat behoort tot de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Vergeet niet dit fort te verkennen voor of na je wandeling! Je wandelt richting het dorp Werkendam, waar vroeger en nu nog steeds de binnenvaartschipperij een belangrijke rol speelt. Je loopt richting molen De Vervoorne Polder, als hij draait, is hij open om bezichtigd te worden. De molenaars vertellen je graag hun verhaal! Daarna ga je richting de Boven Merwede, een drukbevaren rivier. Vanaf de dijk heb je hierop goed zicht. Via de onderdoorgang van de A27 loop je naar het eindpunt. Vlak bij het fort staan twee molens die als ze draaien te bezoeken zijn. Volg hiervoor het Liniepad vanaf het fort, dan kom je er vanzelf langs.
Overzicht van al onze routes in de Nieuwe Hollandse Waterlinie
Korte route, 8 km
Dit dorp heeft zo’n 250 inwoners, een echte kleine kern dus. Je bewandelt dan ook bijna alle straten van deze kern. Langs de Waardhuizenseweg staan fruitbomen aan de niet bebouwde kant van de straat, als het fruit rijp is mag je het plukken/rapen. Je loopt langs riviertje De Alm met rustbanken ontworpen, door kunstenaars uit de streek, verder naar het eindpunt.
Lange route 15,5
Bij deze route kom je ook langs de plukbomen aan de Waardhuizenseweg. Als je het dorp bent doorgelopen, ga je rechtsaf richting Pompveld. Deze weg wandelt niet fijn, er wordt hard gereden door auto’s, maar het is de enige manier om bij het prachtige natuurgebied te komen. Je kuiert langs de randen van dit natuurgebied, de kern van het gebied is voor de natuur. Een prachtig rustpunt met schitterende plaatsen om te picknicken en te genieten!