Prisca Visser is een fotograaf met als voorliefde het buitenleven en de natuur. Voor de Biesboschlinie gaat zij regelmatig op pad om verhalen vast te leggen. Deze maand ontdekt ze de sporen van de Koude Oorlog en krijgt een rondleiding op Fort Altena.
De oorlog die maar geen oorlog wilde worden, maar wel zorgde voor enorme spanningen en de angst bij burgers voor een Derde Wereldoorlog. De periode tussen 1945 en 1991 noemen we ook wel de Koude Oorlog. Hoe zat het ook alweer? Na het einde van de Tweede Wereldoorlog ontstond er een soort machtsvacuüm. Grootmachten zoals Duitsland, Frankrijk en ook Engeland hadden een behoorlijke klap gekregen. Daardoor kwamen de VS en de Sovjet-Unie tegenover elkaar te staan. Tussen deze partijen zaten enorme verschillen in het toekomstbeeld en beleid van bevrijde gebieden en dat zorgde voor wrijvingen. Duitsland raakte opgesplitst en in 1961 ontstond het IJzeren Gordijn om te voorkomen dat er mensen vanuit Oost-Duitsland zouden overlopen richting het westerse gedeelte. In Berlijn werd een muur gebouwd. Als antwoord hierop werd de NAVO in het leven geroepen. Een alliantie tussen westerse landen om een vuist te kunnen vormen tegen het Oostblok. En die NAVO zette een enorme geheime operatie op. De stay behind operatie Gladio. Honderden burgers waren betrokken bij dit verzet tegen het Oostblok. Mocht het komen tot een inval, dan waren we in ieder geval voorbereid. Wat deze operatie te maken heeft met Altena, ga ik je in dit artikel laten zien.
Om een groot leger de Boven-Merwede snel over te laten steken, was er een brug nodig. Bedenk dat de Gorkumse brug er toen nog niet was! De NATO gaf in 1954 opdracht om een soort noodbrug te bouwen. Aan beide kanten van de rivier werden enorme betonnen pijlers gebouwd. Op het moment dat het nodig zou zijn, kon het leger in mum van tijd een brug eroverheen leggen. Deze constructie heet een baileybrug, eigenlijk is het een bouwpakket van elementen. Bij de dijken in Sleeuwijk en Gorinchem werd aan beide kanten een paar honderd meter brug gebouwd, met ertussen een drijvend brug-gedeelte. De pijlers van deze NATO-brug zijn nog altijd te zien aan de kant van Sleeuwijk. Op een frisse, maar zonnige ochtend ga ik een kijkje nemen bij deze overblijfselen uit de Koude Oorlog.
Een smal pad voert de dijk af en slingert het natuurgebied de Sleeuwijkerwaard in. Het duurt niet lang of ik kom de eerste pijler al tegen. Een machtig betonnen bouwwerk, middenin het groen. Best indrukwekkend. Ik tel elf stuks, de laatste staat op een hellend strandje aan de rivier. Sommige zijn overwoekerd door de natuur, anderen zijn goed te bekijken. Als zo'n brug eenmaal opgebouwd werd, kon het enorm veel hebben. Zware vrachtauto's, militaire voertuigen... het maakte allemaal niet uit. Uiteindelijk zwakte de oorlogsdreiging af en is de NATO-brug nooit daadwerkelijk in gebruik genomen. Wel weten we dat hij ook nog een keer getest is. Dus hier heeft zeker een brug gelegen en dat is helemaal niet zo lang geleden als je denkt!
Een baileybrug was eigenlijk een Ikea-pakketje. Al deze losse onderdelen moesten ergens in de buurt worden ondergebracht. Daar vond het leger wat op. Op schootsafstand lag het Fort aan de Uppelsche dijk. Op het terrein was genoeg ruimte en werden drie grote loodsen gebouwd. Deze zogenaamde 'Mob loodsen' herbergden waarschijnlijk de brug onderdelen en ander oorlogsmateriaal, zoals munitie en legertrucks.
Daar bleef het niet bij. Het fort zelf werd in gebruik genomen voor een hele geheime operatie. Vandaag heb ik afgesproken met Arie Schouten, die gids is in fort Altena en mij hier meer over gaat vertellen.
Een stevige handdruk en een grote lach breekt door op zijn gezicht als Arie mij welkom heet in het horecagedeelte van fort Altena. Vroeger heette dit "het fort aan de Uppelse dijk", gaat hij gelijk van start. "Het ronde gedeelte werd als eerste gebouwd, het zogenaamde torenfort. In 2001 werd Brabants Landschap eigenaar, toen ze de sleutels overhandigd kregen van defensie, ontdekten we hier een aantal eigenaardigheden. Kom maar mee, dan laat ik het je zien". We lopen het daglicht in richting het grote, cirkelvormige gebouw wat in het midden van het fort ligt. Een doorgang geeft toegang tot een kleine ronde binnenplaats. Via een glazen deur lopen we een kleine ruimte in. Meerdere deuren volgen, ieder geeft toegang tot unieke kamers. "Kijk, hier kan je goed zien dat er een betonvloer in is gestort", vertelt Arie verder. "Die vloer is veel recenter gemaakt dan de aanleg van het fort zelf. Ook troffen we electriciteit, telefoonaansluitingen en zelfs tl-verlichting aan! In de tijd van de Koude Oorlog was dit een basis voor de stay behind operatie Gladio. Berichten werden hier verzameld, gegevens opgeslagen en informatie doorgespeeld via de telefoon. Kijk maar eens goed naar de deuren. Dit past helemaal niet bij een oud fort". Ik zie typische jaren zestig deurklinken, de ronde vormen, de kleur. Het zou zo in een woning van vijftig jaar geleden passen. Maar om dit aan te treffen in een oud fort? Nee, dat had ik niet verwacht. "We hebben nog veel vragen, gaat Arie verder. Of we dat ooit te weten gaan komen? Ik heb geen idee. Alle documenten die hiermee te maken hebben, zijn nog steeds niet openbaar; dit archief is gesloten door de overheid.
Er is nog iets wat ik moet zien. Buiten op het terrein, vlak naast het fort ligt een oude schietbaan. In het gras heeft Arie twee vierkante tuintegels neergelegd. "Dat zijn de 50 en 100 meter afstanden", vertelt Arie geestdriftig verder. In een betonnen kelder zaten een paar mensen die de schietdoelen op en neer konden bewegen. Was er geschoten, dan haalden ze het doel naar beneden en gaven door aan de commandant wat de resultaten waren. Geen prettig karweitje, als je daar beneden zat konden de kogels je om de oren vliegen. Wellicht was het soms ook wat saai, want we zien meerdere inkervingen in een houten balk. '18 Maart '55', kan ik met moeite ontcijferen. Bij de geheime operatie Gladio waren burgers betrokken. Die moesten kostte wat het kost hun mond houden, zelfs hun gezinsleden wisten vaak van niets. Om deze mensen te trainen in het gebruik van vuurwapens werd er wellicht gebruik gemaakt van deze schietbaan.
Na verloop van tijd heeft de politie hier ook nog geoefend, totdat het Brabants Landschap twintig jaar geleden de verantwoordelijkheid kreeg over het fort. De Berlijnse muur was gevallen, de dreiging uit het oosten verdween.
Afgegraven wallen werden in ere hersteld, daarom moesten twee Mob loodsen gesloopt worden. De derde was in goede staat en wordt nu gebruikt voor evenementen. Het fort kreeg de naam 'Fort Altena'. Vrijwilligers zoals Arie geven regelmatig rondleidingen en kunnen je enthousiast uitleg geven over alle geschiedenis die hier te vinden is.
Wil jij ook de restanten van de baileybrug bekijken en een rondleiding krijgen door Fort Altena?
Op 20 en 21 april is het Weekend van Verdedigingserfgoed, Fort Altena is beide dagen open om te bezichtigen, de gidsen staan voor je klaar.
- Rondleiding Fort Altena, boek een rondleidingen op Fort Altena. De brasserie is geopend op vrijdag, zaterdag en zondag van 10.30 tot 17.00 uur. Check altijd van tevoren even de website voor eventuele aangepaste openingstijden.
- Sleeuwijkerwaard, wandel door de Sleeuwijkerwaard waar je de restanten van de baileybrug vindt. Parkeren kan bij Brasserie Boven de Rivieren.
- Boven de Rivieren, na een flinke wandeling, kun je heerlijk lunchen bij de brasserie. Geopend van woensdag tot en met zondag van 11.00 tot 23.00 uur.
Tekst en foto's: www.priscavisser.nl. Hier vind je alle blogs van Prisca.