Biesboschwandeling 10 – 14 km
De Biesbosch en water horen bij elkaar als een kajak en peddel. Van het eerste ontstaan na de Sint Elisabethsvloed in 1421 tot vandaag de dag wordt het landschap in de Biesbosch bepaald door water. Toch is het landschap de afgelopen jaren behoorlijk getransformeerd. Het Ruimte voor de Rivier-programma veranderde onze kijk op hoe we met water omgaan. We dammen het niet alleen meer in, maar geven het de ruimte waar het kan. Dat levert droge voeten op, én prachtige natuur.
Struinen door De Pannekoek
Om de griendcultuur van dichtbij te beleven is een wandeling door De Pannekoek een aanrader. Je kunt hier van de knooppunten afwijken om even lekker te struinen over de kleine paadjes. Sommige delen van deze griend worden op traditionele wijze onderhouden, andere delen niet. Daar is de natuur de baas en liet er een woest wilgenbos ontstaan.
Waterbuffels in de Noordwaard
In de Noordwaard begrazen waterbuffels de buitendijkse gebieden, en dat is uniek voor Nederland. De buffels voelen zich er prima op hun gemak. Het gebied is nat, en ze vinden er ruim voldoende voedsel. De buffels zijn hier uitgezet met een specifiek doel: ze zwemmen graag en leggen daarbij grote afstanden af. Bovendien zijn ze een stuk groter dan Schotse hooglanders of konikpaarden, waardoor ze ruw voedsel kunnen verteren zoals oud riet of lisdoddes, op plekken waar de andere grazers niet zo snel komen. Het blijft een hele belevenis om er eentje tegen te komen. Houd wel voldoende afstand. Waterbuffels zijn niet gevaarlijk, maar wel nieuwsgierig.
Polder Jantjesplaat
Deze polder is een stukje ruig wetland waar voor 2013 nog landbouwpolders waren. Een nieuw stukje Biesbosch dat ook al ontdekt is door de visarend en de zeearend die hier graag jagen.
Biesbosch museumeiland
Op het Biesbosch MuseumEiland kom je alles te weten over hoe we samen met het water leefden en leven. Van het eerste ontstaan na de St. Elisabethsvloed tot smokkelroutes in de 2e Wereldoorlog, het komt allemaal aan bod in de exposities.
Buiten kun je zelf ervaren hoe de Biesbosch voorkomt dat hoger gelegen gebieden overstromen. In het schaalmodel van de Biesbosch Beleving kan je zelf aan schuiven en knoppen draaien om te zien hoe je met polders en dijken de loop van het water beïnvloedt.
EXTRA UITSTAPJE
Verleng vanaf knooppunt 10 je wandeling met een uitstapje naar De Wassende Maan. Het heen-en-weertje naar dit landschapskunstwerk telt 4 km en is echt een aanrader. De Wassende Maan is een ontwerp van beeldend kunstenaar Paul de Kort. Het kunstwerk is een labyrint van geulen en dijkjes. Het water stroomt er met de getijden in en uit;
vanaf de buitenkant, naar binnen. Een dynamisch en natuurlijk kunstwerk dat je zeker niet mag missen.
Om er te komen volg je de knooppunten 10, 68 en 69.
Combineer deze tocht met een wandeling over de Deeneplaat; een gebied dat bestaat uit grienden, ruigten en wilgenvloedbossen. Kenmerkend voor de Deeneplaat zijn de vletsloten. Rijshout werd met griendaken afgevoerd door deze brede sloten. Ook kom je hier klepduikers tegen. Dat klinkt wellicht als een inheemse eendensoort, maar dat is het niet. Een klepduiker is een ijzeren buis met een klep die ervoor zorgt dat water bij eb uit de griend kan, maar er bij vloed niet in kan stromen.
Als je een route vol afwisseling zoekt, dan is dit een aanrader. Omdat de route door smalle kreekjes en over breder vaarwater gaat, krijg je te maken met stroming. Echt een tocht voor de sportieve kanoër. Je kunt voor deze route een dag uittrekken. Even aanleggen om te picknicken kun je op de strandjes en om de benen te strekken is een wandeling op de Deeneplaat een aanrader. In elk jaargetijde is het er verrassend mooi, zelfs op koude, grijze dagen. Er groeien maar liefst zo’n 130 soorten planten. Sommige met prachtige namen, zoals look zonder look, vogelmelk en reuzenbalsemien. De laatst genoemde komt van oorsprong uit de Himalaya en kan wel drie meter hoog worden. De paarse bloemen bloeien uitbundig in augustus.
Vroeger kwamen hier veel denen (een kleine zwanensoort). Dat verklaart wellicht de naam Deeneplaat. Tegenwoordig kom je hier knobbelzwanen tegen die op weg zijn naar het warme Zuiden. Dit is ook de plek waar de zeldzame Noorse woelmuis nog voorkomt. Het is het enige zoogdier in Nederland dat in een geïsoleerde populatie leeft. Ze zijn vooral ’s nachts actief.
Op deze kaart van de Noordwaard staat het vaarwater aangegeven met nummers. Je kunt een eigen route uitstippelen langs deze knooppunten.
De Noordwaard is een doorstroomgebied. De waterstanden zijn onderhevig aan de toevoer van rivierwater. Bij hoogwater stromen de daarvoor bestemde akkers vol water en zal de stroming sterker zijn. Het is dan aan te raden rustiger vaarwater te kiezen.
De Noordwaard is een bijzonder gebied dat er door de eeuwen heen heel verschillend uitzag. Van platteland vol kleine gehuchtjes, tot binnenzee na de Sint Elisabethsvloed van 1421. En daarna, via ingepolderd land, naar doorstroomgebied om ruimte te maken voor de rivier.
Hier kun je de stilte opzoeken en vanaf het water genieten van bijvoorbeeld een kudde grazende waterbuffels of een vissend ijsvogeltje. De kreekjes kronkelen zich door het landschap waardoor het uitzicht telkens verrassend anders is.
Je bent hier zomaar niet uitgevaren, want er ligt in dit gebied een kleine dertig kilometer aan vaarroute en je hoeft geen ervaren kanoër te zijn om hier op ontdekking te gaan. Houd er wel rekening mee dat er bij de startplaats geen kanosteiger aanwezig is. Hierdoor is het misschien wat lastig om op het water te komen.
De Gijster is één van de drie spaarbekkens in de Biesbosch.
Hier wordt water uit rivier de Maas opgeslagen. Het wordt gebruikt voor drinkwater en voor industrie.
Voor het varen van deze route heb je ervaring nodig. Je vaart een groot deel van de route over rivier de Amer, waar je beroepsvaart tegen zal komen.
Het leuke van deze route is dat je slechts enkele kilometers verderop door smalle kreekjes peddelt, waar bevers je pad kunnen kruisen. Het water is hier zo helder dat je de vissen naast je kano ziet zwemmen. In de smalste kreken is het soms laveren over en tussen boomstammetjes en overhangende takken door. Dat maakt het contrast met het varen op de rivier alleen nog maar groter en de tocht avontuurlijker.
In het Slootje van Sint Jan vaar je onder het Bruggetje van Sint Jan door. Toen aan het einde van WO2 het zuiden van Nederland bevrijd was, maar het noorden nog niet, speelde dit bruggetje een belangrijke rol. De bezetter gebruikte de brug om van zuid naar noord te gaan en vluchtelingen gingen juist zuidwaarts. Zij werden geholpen door de linie-crossers die het gebied op hun duimpje kenden.
Het verzet onderschepte in de buurt van het bruggetje veel Duitsers. De linie-crosser Piet van den Hoek (? 2015) uit Werkendam is onderscheiden met de Willemsorde voor zijn aandeel in het verzet bij de eenheid Partizanen van de Biesbosch. Een rondje Gijster is een route vol contrasten en juist dat maakt deze tocht zo bijzonder.
De Doolhof is een wilgenvloedbos in het hart van de Biesbosch. Het is alleen over water te bereiken. In de winter waan je je in een mysterieus moeras.
Een wilgenvloedbos -zoals de Doolhof- is niet alleen in Nederland, maar in heel Europa, zeldzaam te noemen. Ze ontstaan door verwildering van een griend waaruit hout gehakt werd dat werd bewerkt tot bijvoorbeeld stelen voor gereedschap of werd verwerkt in zinkstukken die onder andere werden afgezonken om erosie aan dijken te voorkomen. Voor dat laatste werd vooral rijshout gebruikt; de tenen en twijgen van wilgenhout.
Je zou je kano kunnen verlaten voor een wandeling door het wilgenvloedbos, maar kijk uit dat je niet verdwaalt. Het is er ruig en zompig. In de donkere poelen hangt de geur van rottende boomstronken. Je bevindt je hier in de grienden des doods. Een ruig stuk Biesbosch waar de natuur de baas is. Maar, o, wat is het hier mooi! Lissen, balsemien, mossen, varens, paddestoelen, kruiden. Je kijkt je ogen uit. In dit gebied kun je zomaar een vos tegenkomen, of een lepelaar, terwijl er ook reeën en ratten rondsnuffelen.
Vogelliefhebbers komen hier net zo graag als de vrolijke fluiters zelf. Binnen de Biesboch is dit een uniek stukje natuur dat je in alle rust kunt ontdekken. De Doolhofroute gaat grotendeels door smalle kreekjes. Voor de hele route en de wandeling mag je gerust een dag reserveren, want er is genoeg te zien en het gebied verdient het om er rustig de tijd voor te nemen. Al is het alleen maar omdat je dan nóg meer kans hebt om een zeldzame vogel te spotten of een bever tegen te komen.
Je vaart in een gebied vol kronkelende kreekjes en leuke zandstrandjes. Het is écht een aanrader voor beginnende kanoërs.
De Aakvlaai is een relatief nieuw recreatiegebied aan de rand van de Biesbosch. Eind vorige eeuw is het aangelegd ten behoeve van de watersport. Je vindt er vooral veel kreekjes, strandjes, aanlegsteigers en eilandjes. Omdat de Aakvlaai direct aan de Biesbosch grenst kun je hier zomaar een bever tegenkomen of grote watervogels als lepelaars en zilverreigers.
Hoewel de route niet veel kilometers telt, kun je gemakkelijk een dag doorbrengen in de Aakvlaai. Als je even uit wilt rusten, zoek je een rustig plekje op een strandje. Je kunt, in combinatie met je vaartocht, ook een wandeling maken in het gebied. Zonder te verdwalen kun je hier eenvoudig van de route afwijken. Je komt altijd weer op een punt uit dat je herkent. Markante punten zijn bijvoorbeeld de aan de overzijde van de rivier gelegen koeltorens van de Amercentrale, de restanten van boerderij De Steen van Kloosteroord en het wrak van een tjalk. In de Aakvlaai krijgt de natuur vrij spel, waardoor de flora en fauna in het gebied ieder jaargetijde voor afwisseling zorgen en een vaartocht elke keer weer verrassend is.
Het wrak van de tjalk aan de ingang van de Aakvlaai is grotendeels overwoekerd. Het schip is 20 meter lang en werd vroeger ingezet voor het verschepen van riet, biezen en wilgenhout. Volgens overlevering is de tjalk op deze plaats terecht gekomen toen het werd ingezet om een gat in de dijk te dichten. Tijdens de aanleg van de Aakvlaai is het schip gevonden.
Oostwaardpad 23 km (in te korten naar ommetjes van 7,5 km, 8,5 km en 15 km)
Soms denk je alle plekjes in je eigen omgeving wel zo’n beetje te kennen. Hoe verrassend is het dan om toch iets nieuws te ontdekken! En niet zomaar iets, maar iets waar je graag anderen ook mee naartoe wilt nemen omdat het zo’n grote indruk op je heeft gemaakt.
Dat soort plekjes vind je langs het Oostwaardpad; een wandelroute over boerenland in de Oostwaard aan de rand van Nationaal Park De Biesbosch. De route loopt langs en over akkers en kreken. Je wandelt, verwondert je en vaart met een trekpontje over het watertje Bakkerskil.
Elke keer dat je de route loopt, is het uitzicht anders. De akkers zijn nog kaal, net ingezaaid, staan vol gewassen of er is net geoogst. Je ziet de boeren zwoegen en ploegen.
Geniet van de flora en fauna in het uitgestrekte landschap en raak ontroerd door sprookjesachtige stillevens waar je zomaar in terecht komt tijdens deze wandeling.
De route over het Oostwaardpad brengt vooral rust. Wanneer je ontspannen wilt wandelen door een prachtig natuurgebied, dan moet je écht dit stukje van de Biesboschlinie gaan ontdekken.
Soms duikt ineens een ree op aan de rand van een akker of er zwemt een bever in een watertje. Je weet natuurlijk nooit waar en wanneer. De natuur is onvoorspelbaar en onvoorstelbaar mooi. Dat is wat de Oostwaard zo aantrekkelijk maakt voor rustzoekers en natuurliefhebbers.
Meer informatie over de Oostwaardroute, en meer routes over het boerenland, lees je in de folder van de Agrarische Natuur Vereniging.
Overzicht van al onze routes in de Nieuwe Hollandse Waterlinie
Werk aan de Bakkerskil, of kortweg Fort Bakkerskil, is één van vier forten van de Nieuwe Hollandse Waterlinie in de Biesboschlinie. Het fort diende als bescherming van de zuidelijk gelegen inundatiesluis, de Papsluis. Deze zette delen van de Biesboschlinie onderwater met als doel het politieke en economische hart van ons land te beschermen.
Wie Fort Altena van boven bekijkt, ziet iets opmerkelijks dat we te danken hebben aan Napoleon. Hij legde een weg om het fort heen, de huidige A27 kon deze bocht niet maken en loopt nu dwars over het fortterrein. Het oudste deel van het complex is het torenfort. Ronde muren zijn namelijk sterker dan rechte muren en beter bestand tegen beschietingen. Om het torenfort lag een gracht. De contouren hiervan zijn in de bestrating voor de ingang van het torenfort aangebracht. Fort Altena is het langste fort van de Nieuwe Hollandse Waterlinie, 420 meter lang!
Voor de bouw van fort Giessen werd een tijdelijk smalspoorlijntje aangelegd om bouwmateriaal aan te voeren. Dit kwam per schip via de Maas bij Andel.
Dit fort ligt als één van de weinige forten buiten het inundatiegebied. Dat komt omdat het fort op een stroomrug gebouwd is. In het op het eerste gezicht vlakke polderlandschap komen stroomruggen voor die één tot twee meter hoger liggen dan de rest van de polder. Om als vooruitgeschoven post de artillerie op afstand van Woudrichem en Loevestein te houden, werd fort Giessen op zo’n stroomrug gebouwd.
In dit fort wordt nu gewoond, maar in tijden van mobilisatie bood het plaats aan 184 soldaten en 1 wasvrouw. Voor haar was een apart vertrek gereserveerd.
Soldaten die op het fort gelegerd waren, mochten culturele voorstellingen bijwonen in het dorp Werkendam. Leden van De maatschappij tot Nut van ’t Algemeen mochten elk drie militairen meenemen. Er ontsproten liefdes tussen de jongelingen. Zo trouwde Pieter Post uit het Friese Moddergat een Werkendamse schone. De dochter van dit echtpaar is een bekendheid geworden op de Nederlandse televisie. Grietje Post blijft voor altijd verbonden met het programma Man bijt Hond
In de volksmond wordt deze eeuwenoude vestingstad Woerekum genoemd. Het ligt op een strategisch punt aan de samenvloeiing van de Maas en de Waal op de grens van Zuid-Holland, Gelderland en Noord-Brabant.
De stad ontstond op een oeverwal van de rivier (de huidige Hoogstraat). Onder de naam UUalricheshem wordt rond het jaar 866 voor het eerst geproken over het huidige Woudrichem. De vesting is nog grotendeels in takt. Het is onmogelijk om er te verdwalen, met de grote 16e eeuwse toren als ijk- en middelpunt van de stad.
Er zijn twee inundatiesluizen in de Biesboschlinie. Inunderen is het opzettelijk onderwater zetten van land. Het water was diep genoeg om er niet te kunnen lopen en te ondiep om er te varen. De linie kreeg de titel: het geheime wapen van Nederland, maar werd teniet gedaan doordat aanvallende troepen niet langer over land, maar ook door de lucht kwamen.
Overzicht van al onze routes in de Nieuwe Hollandse Waterlinie
‘Dorpen en polders in weidsheid omsloten’
Een dijk van een fietstocht
Wat is een eiland zonder dijken?
Onvoorstelbaar toch? En precies daar ben je!
Op een eiland, omringd door rivier- en oude zeedijken.
Het unieke aan deze tocht is dat 99,9 % van de tijd over de dijk gaat. En wel over de mooiste dijken van Nederland! Je komt door ondermeer een historische vestingstad en langs een van de grootste binnenvaarthavens in Europa. Geniet van stoere vergezichten op de aldoor veranderende rivieren, het zicht op het kasteel waar Hugo de Groot uit wist te ontsnappen, de eeuwenoude molens en de monumentale boerderijen.
Alleen via een brug of een veerpont is de Biesboschlinie te bereiken. Vaak heb je er niet eens erg in dat je over het water hiernaartoe bent gekomen. Pas wanneer je hier bent, vallen je wellicht de vele dijken op. Ze meanderen mee met de rivieren en wanneer je eroverheen fietst, biedt een dijk je een prachtig podium om van het uitzicht te genieten.
Tijdens het rondje door de Biesboschlinie heb je uitzicht over de Merwede, de Maas, het Heus-dens Kanaal, de Bergsche Maas en de kreken in Nationaal Park De Biesbosch: Jeppegat en Steurgat.
Start waar je wilt en maak je eigen reis door de Biesboschlinie.
Ode aan het eiland
Sonnet van Altena
Waar de rivieren uw grenzen bewaken
waar pont of brug aarz´lend toegang verleent
waar harde werkers nooit arbeid verzaken
daar waar om stormvloed en ramp werd geweend
Graven en ridders bewoonden uw velden
Bouwden hun blokhuis en eisten er tol
Gij liet zich in de annalen vermelden
waardig, maar soms ook als deugnietenhol
Nu wordt, mijn Altena, enkel genoten
van alle schoonheid die gij altoos biedt
Dorpen en polders in weidsheid omsloten
Nooit meer een front in het opmarsgebied
Vijand en tolheffers hebt ge verstoten
Voltreffer, kleiland, robuust als graniet!
© Lizzy van Pelt