Andel kent interessante plekjes om te bezoeken. Neem nu de Wilhelminasluis en het graf van Jan Claesen. Deze wandeling start bij de sluis. Er staat een indrukwekkend gedenkteken dat herinnert aan de opening van de sluis op 18 augustus 1904 door Koningin Wilhelmina. Het is de enige waaiersluis in Nederland met een groene kolk, wat inhoudt dat de wanden van de sluiskolk met gras bekleed zijn. De schutsluis zelf is gebouwd rond 1896 en markeert de grens tussen Noord-Brabant en Gelderland.

Langs de provinciale weg loop je richting Giessen om via Fort Giessen (het meest zuidelijk gelegen fort van de Nieuwe Hollandse Waterlinie) richting Andel te wandelen. Eenmaal op de Hoge Maasdijk heb je een prachtig zicht op de rivier. Het graf van Jan Claesen vind je op de begraafplaats bij de Romboutstoren in Andel. In de 17e eeuw was Jan Claesen trompetter in het leger van Frederik Hendrik van Oranje. Nadat hij uit militaire dienst trad (omdat hij niet van vechten hield), ging hij samen met zijn vrouw Katrijn poppenkastvoorstellingen geven in Amsterdam.

De route begint bij Golfpark Almkreek en loopt langs het riviertje de Alm waar van kunstenaars uit de streek rustbanken zijn geplaatst. Het dorp Almkerk kent prachtige historische verhalen over de rivier De Alm, weleer een breed water waar schepen op voeren. De restanten doen meer denken aan een sloot en de nazaten van de voormalige zeebonken zitten nu aan de waterkant te vissen. Overigens wel een leuke plek voor een picknick! Bijzonder is bioscoop Hollywoud, langs de provinciale weg (richting de A27). Een gezellig filmhuis waar je tijdens de voorstelling drinken en lekkers kan bestellen. Houd je meer van het buitenleven? Ga dan sportief ‘aan de slag’ op Golfpark Almkreek. Tijdens deze wandeling loop je langs delen van dit golfpark. Je loopt langs boerderij De Koppel die in de Eerste Wereldoorlog een belangrijke rol speelde (zie ook onze fietsroute Fietsen & verhalen langs de linie). Langs de Woudrichemseweg passeer je landgoed Clootwijck; een locatie die streekproducten verkoopt. Je wandelt door het dorp en via de Broekgraaf en over ’t Laagt terug naar Golfpark Almkreek.

Als je wandelt, kun je heerlijk de tijd nemen om de wereld om je heen te ontdekken. Je vertraagt en komt de mooiste dingen tegen. Of het nu natuur is, erfgoed of de bedrijvigheid op het water of het boerenland.

In de Biesboschlinie ligt een netwerk van wandelknooppunten. Je stippelt gemakkelijk je eigen route uit langs de genummerde bordjes en kiest zo de afstand die bij je past.

In elke afzonderlijke kern van de gemeente Altena is óók een uitgestippelde route te vinden langs de wandelknooppunten. Deze zijn verzameld in de wandelgids dat gratis te verkrijgen is bij de VVV Biesboschlinie folderposten of digitaal op deze pagina.

De Gijster is één van de drie spaarbekkens in de Biesbosch. 

Hier wordt water uit rivier de Maas opgeslagen. Het wordt gebruikt voor drinkwater en voor industrie. 

Voor het varen van deze route heb je ervaring nodig. Je vaart een groot deel van de route over rivier de Amer, waar je beroepsvaart tegen zal komen. 

Het leuke van deze route is dat je slechts enkele kilometers verderop door smalle kreekjes peddelt, waar bevers je pad kunnen kruisen. Het water is hier zo helder dat je de vissen naast je kano ziet zwemmen. In de smalste kreken is het soms laveren over en tussen boomstammetjes en overhangende takken door. Dat maakt het contrast met het varen op de rivier alleen nog maar groter en de tocht avontuurlijker. 

In het Slootje van Sint Jan vaar je onder het Bruggetje van Sint Jan door. Toen aan het einde van WO2 het zuiden van Nederland bevrijd was, maar het noorden nog niet, speelde dit bruggetje een belangrijke rol. De bezetter gebruikte de brug om van zuid naar noord te gaan en vluchtelingen gingen juist zuidwaarts. Zij werden geholpen door de linie-crossers die het gebied op hun duimpje kenden.

Het verzet onderschepte in de buurt van het bruggetje veel Duitsers. De linie-crosser Piet van den Hoek (? 2015) uit Werkendam is onderscheiden met de Willemsorde voor zijn aandeel in het verzet bij de eenheid Partizanen van de Biesbosch. Een rondje Gijster is een route vol contrasten en juist dat maakt deze tocht zo bijzonder.

Let op: kom je met je eigen kano of sup, start dan vanaf de kanosteiger voor de parkeerplaats van Jachthaven Vissershang. Je hoeft dan dus niet de trap op.

Je kunt een kano huren bij Jachthaven Van Oversteeg in Werkendam of bij DOCKS vissershang in Hank. Neem contact op met de desbetreffende partij voor de beschikbaarheid en het huren van de kano.

Het rondje om Almkerk is 12 km varen, maar wil je echt niets missen, neem dan de route naar Giessen ook nog even mee en vaar van fort naar fort!

De route over de Alm gaat langs opmerkelijk erfgoed en ligt tussen Fort Altena en Fort Giessen. Op de driesprong van de watertjes, nabij het pittoreske dorpje Uitwijk, passeer je een aquaduct. Dit, inmiddels gemeentelijke monument, werd in de jaren 60 van de vorige eeuw aangelegd om twee peilgebieden te kunnen scheiden. Hier is een botenoverzet aangebracht, zoals ook noordelijk van Fort Altena bij Uppel. Met een botenoverzet werd een onderhoudsboot over de stuw getakeld. Voor je kano heb je iets dergelijks niet nodig, maar het is wel bijzonder om een zeldzaam landschapselement als dit op deze tocht maar liefst twee maal tegen te komen. 

Nog even terug naar het aquaductje: het gaat er op dit kruispunt maar net om welke kant je op wilt varen. Je tilt je kano in de juiste vaargeul en kun je route vervolgen. De route volgt voor een groot deel rivier de Alm, die in de Romeinse tijd aftakte van de Waal.

Op de stroomrug zijn Romeinse artefacten teruggevonden. Vanaf de middeleeuwen was de Alm een zijarm van de Maas. De Alm staat tegenwoordig niet meer in directe verbinding met de grote rivieren.

Je start bij Fort Altena en kunt dwars door de polder tot vlakbij Fort Giessen varen. Beide forten maken deel uit van de Nieuwe Hollandse Waterlinie; een 85 kilometer lange linie met 45 forten, 6 vestingen en 2 kastelen. Het is het grootste rijksmonument van Nederland waar ook Fort Steurgat, Fort Bakkerskil, Slot Loevestein, Fort Vuren en de vestingsteden Woudrichem en Gorinchem deel van uitmaken.

Je bent van harte welkom in de brasserie op vrijdag, zaterdag en zondag van 10.30 tot 17.00 uur.

Let op: op deze route kun je geen kano's huren en wij leveren helaas geen kano's af op locatie. Niet in het bezit van een eigen kano? Kies dan een route die start bij een punt waar je kano's kunt huren: Jachthaven Van Oversteeg in Werkendam of DOCKS vissershang in Hank. Neem contact op met de desbetreffende partij voor de beschikbaarheid en het huren van de kano.

Overzicht van al onze routes in de Nieuwe Hollandse Waterlinie

Een mooie zondagmorgen, prachtige wolkenlucht en een lekkere wandeling voor de boeg, we zijn er klaar voor! Vanaf de parkeerplaats op het Janus Baks Bastion lopen we langs het haventje en gaan bij 62 linksaf de Schapendam op, genietend van de Woerkumse skyline (de molen en Martinuskerk) Woudrichem uit over de Hoge Maasdijk. Aan het eind wederom links bij 67, de Maasdijk op. Tip: daal de dijk af en loop langs de rivierzijde, een stuk mooier en rustiger (je mist dan 60 maar kunt doorlopen tot knooppunt 02). We hebben het hele stuk uitzicht over de rivier en zien aan de overzijde (Munnikenland) runderen en konikpaarden pootjebaden. Bij 02 klimmen we de dijk weer op en houden links aan, over het verharde pad richting 01. We genieten van fraaie vergezichten en de wind in ons haar. Met enige regelmaat worden we gepasseerd door zondagochtend-pelotonnetjes, recreatieve wielrenners die we vast op het eerstvolgende terras terugzien. Bij 01 gekomen dalen we linksaf de dijk af en lopen richting 28. Daar lopen we rechtdoor, de woningen links van ons houdend. Boven aangekomen slaan we linksaf richting de sluis. Let op: hier eindigt het knooppuntensysteem en moet je verder op ons vertrouwen. We volgen het fietspad tot we de bruine verwijzingsbordjes naar ‘De Buurman’ zien, die we graag volgen. Dit restaurant ligt bij de batterij van Poederoijen, een heerlijke plek om je voeten even rust te gunnen (en jawel, de wielrenners zijn ook geland!). Na deze aangename pauze nemen we dezelfde weg terug. Nu echter niet linksaf richting provinciale weg maar rechtdoor. In de bocht naar rechts houden we links aan en nemen het pad van Staatsbosbeheer, genaamd ‘Poederoijensehoek’ (wij worden de weg gewezen door 2 reeën!). Aan het eind van dit pad steken we (voorzichtig!) de provinciale weg over en nemen we wederom een wandelpad van Staatsbosbeheer, deze keer genaamd ‘Boezem van Brakel’. Dit fraaie dijkpad langs watertjes, notenbomen, schuilplaatsen en Batterij onder Brakel blijven we volgen tot we uitkomen op de Waaldijk, waar we linksaf gaan. Nu even opletten: we volgen dit pad tot de 2e afslag links (fietspad). Dat pad volgen we, op de T – splitsing gaan we rechts om uiteindelijk op de volgende T-splitsing weer rechtsaf te slaan. We lopen nu door de ‘Waarden bij Loevestein’, tussen de prachtige runderen en konikpaarden door. Genietend van de omgeving wandelen we door tot de toegangsbrug van slot Loevestein, waar wij nog even een terrasje meepikken en genieten van de sfeer van weleer. Fluitend lopen we het laatste stukje naar het veerpontje dat ons terugbrengt naar Woudrichem.  Kijk voor de actuele vaartijden op www.voetveerwoudrichem.nl.
Een bijzonder geslaagde wandeling door het Linielandschap!

Overzicht van al onze routes in de Nieuwe Hollandse Waterlinie

We vertrekken vanaf de parkeerplaats bij fort Altena. We besluiten eerst te wandelen en dan in de brasserie te lunchen. De wandeling begint met een sneaky verstopt bospaadje (vlak voor de brug naar het fort links) richting knooppunt 26. We steken (voorzichtig!) de weg over en lopen links naar beneden over het fietspad tot 77. Daar laten we de verkeersdrukte van ons afglijden richting 76. Onderweg komen we diverse kazematten tegen, waarvan één, met stalen koepel, dienst doet als vogelaarspost. Verder lopend langs het water zien we twee schitterende watermolens (als de wieken draaien zijn ze een bezoekje meer dan waard!). Bij 76 houden we links aan over het karrespoor tussen de akkers door (de randen zijn met speciale beplanting vogelvriendelijk ingericht). Bij de weg aangekomen steken we recht over en gaan we rechtsaf het leempad op, op de voet gevolgd door de uiterst nieuwsgierige schapen. We stoppen even bij de kazemat om het fraaie gedicht te lezen. We lopen door tot 74 waar we linksaf slaan (het hek door) en op het eind weer rechts. Aan onze rechterzijde zien we wat verderop de moestuin van de zorgboerderij liggen en een lange rij hoppalen (deze hop is het hoofdbestanddeel van het Altena Bier). Aan het eind van het pad gaan we linksaf het bruggetje over en lopen we tussen de bomen door in een rechte lijn richting 72. Hier steken we de weg over en gaan links de oprit op en voor de omheining rechtsaf, over het gras richting 73. Dit klinkt ingewikkeld, maar het valt best mee! We slaan links af en lopen in een rechte lijn naar 71, waar we links omhoog de Merwededijk opklauteren. Boven aangekomen houden we rechts aan, even lekker bijkomen op de winderige geasfalteerde dijk tot 57. In de verte zien we de toren van vestingstad Woudrichem en links van ons de bedrijvigheid op de rivier. Bij 57 dalen we buitendijks af, de uiterwaarden in. Wederom een mooi stuk natuurgebied dat wordt beheerd door Brabants Landschap. In de oeverranden nestelen zwaluwen en ook de ijsvogel is een vaste gast in dit natuurgebied. Bij 58 houden we rechts aan en lopen we, grotendeels langs de rivier, richting 68 (wij konden het paaltje niet vinden, maar het moet bij Brasserie Boven de rivieren staan). Nu moeten we even goed opletten: rechtsaf richting de dorpsrand, wederom rechtsaf (onderlangs de dijk) en bij 67 rechtsaf voor deel II van de uiterwaarden. We lopen tussen de koeien door, langs de rivier. Het landschap van weleer aan onze linkerzijde, rechts op de rivier ultramoderne binnenvaartschepen en in de verte recht voor ons de bogen van de Merwedebrug. We blijven langs de rivier lopen tot we bij de nooit gebruikte, per abuis geplaatste brugpijlers komen. Daar gaan we links richting 66. We laten het struweel achter ons om op de dijk rechtsaf te slaan richting 49. Hier dalen we links de dijk af, de Notenlaan op, om vervolgens de 2e afslag rechts te nemen (voetpad tussen de huizen door) tegenover de Herman de Ruij- terweg. Dit Giethoorn-achtige pad volgen we tot  45 en slaan linksaf richting 44. Dit is een lastig stukje en we passen goed op bij het oversteken. Op het fietspad gaan we rechtsaf richting 41, wederom rechtsaf richting 77 en rechtdoor richting 26. We zijn weer terug waar de tocht begon. We zoeken een lekker plekje op het terras bij fort Altena. Proost!

Overzicht van al onze routes in de Nieuwe Hollandse Waterlinie

We starten bij Fort Bakkerskil (Kildijk 143 in Nieuwendijk), een unieke bed & breakfast met een fijn terras en liggend aan het randje van Nationaal Park De Biesbosch. Het fort is onderdeel van de Nieuwe Hollandse Waterlinie en even verderop ligt de Papsluis uit 1815, een inlaat die bij dreiging het land onder water kon zetten.

We lopen een klein stukje over de dijk richting 13 om daar af te dalen (hekje door) richting 15. Deze wandeling is onderdeel van een door agrariërs uitgezette route genaamd ‘Oostwaardpad’. 

Een mooi initiatief waar trotse boeren hun akkerranden beschikbaar stellen voor wandelaars. Onderweg komen we dan ook verwijzings- en informatieborden tegen. Wel zo handig als we soms de pijltjes van het knoop- puntennetwerk voorbijlopen! Bij 15 aangekomen slaan we linksaf richting 11. Links zien we de Papsluis liggen. Een imposant bouwwerk en we kunnen ons voorstellen hoe belangrijk deze sluis was in het strategisch plan van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. We wandelen langs het riviertje de Bakkerskil, soms langs een akker, soms door een klein bos. 

Na 11 volgen we de bordjes naar 85, waar een trekpontje naar de overkant ligt. Hoewel we aan deze kant van het water blijven, proberen we het pontje toch even uit om een paar foto’s te maken. Van 85 wandelen we naar 84 (de route is hier ook te verlengen naar 83) en houden rechts aan richting 10. We genieten van het typisch Hollands polderlandschap met, afhankelijk van de maand, zicht op suikerbieten, uien en aardappelen. We volgen 17. Het oversteken van de akkers is hier en daar best taai. Richting 15 is de route een leuke afwisseling van bosschages en vergezichten. De schaduw van de bomen geeft verkoeling in de zomer en maakt nieuwsgierig naar de rest. We lopen weer in een rechte lijn langs akkerland, met op het eind een haakse bocht naar links. Na 17 lopen we terug via 15 en 13 en zijn we weer op Fort Bakkerskil waar we van een welverdiend kopje koffie met lekkers genieten. Veel plezier!

Honden zijn niet toegestaan op deze route in verband met het doorkruisen van boerenland. Het zomerterras van Fort Bakkerskil is van mei t/m september de hele week van 10.00 - 16.00 uur open voor koffie en gebak. Van donderdag t/m zondag kun je er ook lunchen. Let op, bij veel regen zijn de onverharde paden modderachtig. Trek dus goede schoenen/laarzen aan.

Overzicht van al onze routes in de Nieuwe Hollandse Waterlinie

Fietsen & Verhalen langs de Linie

Je bent in het meest zuidelijke deel van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Je vindt hier de grootste verzameling schuilplaatsen uit WO1 van Nederland. Lange tijd waren vele van deze schuilplaatsen niet zichtbaar aanwezig in het landschap. Sommige waren zelfs geheel verdwenen onder de grond. Boeren die zo’n schuilplaats kwijt wilden, groeven een gat en daar werd de sta-in-de-weg ingekieperd. Andere gebruikten het als varkenskot of maakten van losse delen een bloembak.

Rond 2009 werden de schuilplaatsen, en de historische waarde ervan, herontdekt. Erfgoed Altena pakte het project om de schuilplaatsen zichtbaar te maken enthousiast op. Geholpen door Arie Schouten van de Menno van Coehoorn Stichting en gedreven door Kees van Maastrigt (die een boek schreef over de mobilisatie in deze streek), werden meer schuilplaatsen ontdekt die samen met de forten, luisterputten, sluizen en loopgraven de WO1 linie vormden; een unieke manier van landsverdediging. Delen van het land konden worden geïnundeerd, ofwel onderwater worden gezet om de vijand tegen te houden. In WO1 is Nederland neutraal gebleven en was het leger wel gemobiliseerd, maar niet in oorlog. In WO2 is Nederland vijf jaar bezet geweest door het Duitse leger.

Meer weten over de Nieuwe Hollandse Waterlinie? Bezoek dan Fort Giessen en het daarnaast gelegen educatiepark. Check vooraf de actuele openingstijden op www.forten.nl

Je kunt een (elektrische) fiets huren bij verschillende verhuur-locaties. Neem contact op met de desbetreffende partij voor de beschikbaarheid en het huren van de fiets.

Overzicht van al onze routes in de Nieuwe Hollandse Waterlinie

We leggen ons oor te luister bij fragment 6 van de audiotour:

Intussen ... op het militair bureau ...

Het militair bureau in Uitwijk was niet het enige in de streek. Ieder dorp langs de linie had een militair bureau.  Er werkten ambtenaren die schrijvers werden genoemd.  Zij regelden er zaken voor de gelegerde militairen, zoals bijvoorbeeld verlof en de soldij (het salaris).

Op het militair bureau was bekend welke soldaat waar te vinden was. Misschien op een fort, in de boerenschuur aan de Koppel, in een kampement of zelfs ingekwartierd bij burgers. Brieven van thuis konden snel op de plaats van bestemming afgeleverd worden. 

Op zo’n militair bureau werkte ook altijd een telegrafist. Met een telegraaf, die tekens omzette in een elektrisch aan-uitsignaal, werd informatie zonder tijdsverschil over grote afstanden verstuurd; het telegram.

Niet altijd werd gebruik gemaakt van zulke moderne technieken. Op elke plaats waar een commandant gelegerd was,  vond je ook een duivenpost. Mede omdat er nog niet overal telefoonkabels aangelegd waren, was de postduif juist een veelgebruikte vorm van communicatie. Het versturen van een ansichtkaartje is iets van alle tijden. Een week na het begin van de mobilisatie stuurde  een soldaat al zijn eerste kaart naar huis. In telegramstijl, dat wel, en hij deed dat om er zoveel mogelijk informatie op te kunnen zetten.

Oostwaardpad 23 km (in te korten naar ommetjes van 7,5 km, 8,5 km en 15 km)

Soms denk je alle plekjes in je eigen omgeving wel zo’n beetje te kennen. Hoe verrassend is het dan om toch iets nieuws te ontdekken! En niet zomaar iets, maar iets waar je graag anderen ook mee naartoe wilt nemen omdat het zo’n grote indruk op je heeft gemaakt.

Dat soort plekjes vind je langs het Oostwaardpad; een wandelroute over boerenland in de Oostwaard aan de rand van Nationaal Park De Biesbosch. De route loopt langs en over akkers en kreken. Je wandelt, verwondert je en vaart met een trekpontje over het watertje Bakkerskil.

Elke keer dat je de route loopt, is het uitzicht anders. De akkers zijn nog kaal, net ingezaaid, staan vol gewassen of er is net geoogst. Je ziet de boeren zwoegen en ploegen.

Geniet van de flora en fauna in het uitgestrekte landschap en raak ontroerd door sprookjesachtige stillevens waar je zomaar in terecht komt tijdens deze wandeling.

De route over het Oostwaardpad brengt vooral rust. Wanneer je ontspannen wilt wandelen door een prachtig natuurgebied, dan moet je écht dit stukje van de Biesboschlinie gaan ontdekken.

Soms duikt ineens een ree op aan de rand van een akker of er zwemt een bever in een watertje. Je weet natuurlijk nooit waar en wanneer. De natuur is onvoorspelbaar en onvoorstelbaar mooi. Dat is wat de Oostwaard zo aantrekkelijk maakt voor rustzoekers en natuurliefhebbers.

Meer informatie over de Oostwaardroute, en meer routes over het boerenland, lees je in de folder van de Agrarische Natuur Vereniging. Houd er rekening mee dat de route bij veel regenval erg modderig kan zijn.

Overzicht van al onze routes in de Nieuwe Hollandse Waterlinie