Hugo de Grootjaar 2021

Hugo de Groot leeft in de tijd van de Nederlandse Opstand, of Tachtigjarige Oorlog (1568-1648). Het is een woelige tijd, die van grote invloed is op zijn levensloop en denkbeelden. In 1609 wordt een bestand afgekondigd in de oorlog tussen Spanje en de Nederlanden. De Spanjaarden zijn er financieel slecht aan toe en voeren bovendien oorlog op meerdere fronten. De pauze komt hen goed uit.

Tijdens de pauze in het strijdgewoel wordt ook religieuze verdeeldheid in de Nederlanden duidelijk. Tot dan toe trokken de protestantse - of in ieder geval ‘tolerante’ - Nederlanden gezamenlijk op tegen de katholieke Spanjaarden. Nu die gezamenlijke vijand niet in beeld is, leiden de verschillende opvattingen onder protestanten tot een conflict. Remonstranten staan tegenover contraremonstranten. Van Oldenbarnevelt kiest de kant van de remonstranten, net als zijn politiek bondgenoot Hugo de Groot. Maurits staat aan de kant van de contraremonstranten. De spanningen lopen hoog op, en leiden tot onlusten in de steden. Van Oldenbarnevelt is van mening dat de rust in de Republiek bewaard moet blijven, en laat de Staten van Holland de Scherpe Resolutie aannemen. Deze resolutie geeft de steden van Holland de bevoegdheid om huurlingen (waardgelders) aan te nemen, die op kunnen treden bij onlusten tegen remonstranten.

Dat is tegen het zere been van Maurits. Híj is immers aanvoerder van de strijdkrachten, en nu komt ook die positie in de knel. Met goedkeuring van de Staten Generaal ontslaat hij de waardgelders en laat Van Oldenbarnevelt met een aantal van zijn medestanders arresteren. Eén van die medestanders is Hugo de Groot. Van Oldenbarnevelt krijgt de doodstraf, Hugo wordt veroordeeld tot levenslange gevangenisstraf. Hij wordt overgebracht naar Slot Loevestein.

(tekst gaat verder onder de inzet)

Op Loevestein is Hugo's vrijheid hem ontnomen, maar hij heeft wél toestemming om er te schrijven en studeren. Daarom ontvangt hij geregeld een kist vol boeken. Een bevriende boekhandelaar in het dichtbijgelegen Gorinchem vult de kist voor hem, en neemt de boeken ook weer in.

Hugo’s vrouw, Maria van Reigersberch, woont net als zijn dienstmeisje Elsje van Houweningen bij Hugo op het slot. Zij mogen allebei vrij in- en uitlopen. Als na een aantal maanden de controles op de boekenkist verslappen, ziet Maria mogelijkheden voor Hugo’s ontsnapping. Avond aan avond laat ze hem oefenen om een aantal uren zonder zich te bewegen in de kist te kunnen zitten. Op 22 maart 1621, de dag van de Jaarmarkt in Gorinchem is het zo ver. Maria legt de boeken met Hugo’s kleding in bed, Hugo kruipt in de boekenkist. Als de soldaten de kist komen ophalen, reist Elsje met de kist mee om zo nodig de soldaten af te leiden. Het plan slaagt. Hugo reist, na een tussenstop bij de boekhandel, vermomd als metselaar via Antwerpen naar Parijs.

In Frankrijk wordt Hugo met open armen ontvangen; Koning Lodewijk XIII kent hem zelfs een jaargeld toe. Hij kan zich dan ook rustig toeleggen op schrijven en studeren.

In 1631 keert hij terug naar de Republiek. Hij schat in dat de ergste storm er wel is gaan liggen, zeker nu Maurits is overleden en zijn zoon Frederik Hendrik hem is opgevolgd. Hij opent zelfs een nieuwe advocatenpraktijk. Verschillende hooggeplaatste personen zoals de dichter P.C. Hooft pleiten zelfs voor zijn amnestie. De Staten Generaal eisen echter dat Hugo zijn verontschuldigingen aanbiedt, en dat weigert hij. Hij is ervan overtuigd dat hij niets misdaan heeft. De Staten vaardigen daarop een nieuw arrestatiebevel uit en Hugo gaat opnieuw in ballingschap.

Vanaf 1634 werkt Hugo de Groot als Zweeds staatsgezant in Parijs. 10 jaar later roept koningin Christina van Zweden hem terug naar het Zweedse hof. Ze wil dat Hugo haar adviseert over buitenlandse politiek. Bovendien wil ze dat hij een wetenschappelijke bibliotheek voor haar opzet. Zowel Hugo als zijn vrouw voelen hier weinig voor, ook omdat het gure klimaat in Zweden hen niet bevalt. Daarop ontslaat het Zweedse hof hem. Op zijn overtocht terug naar het vasteland van Europa vergaat zijn schip. Hij kan zich in veiligheid brengen, maar raakt op de lange reis naar huis uitgeput en wordt ziek. Op 28 augustus 1645 overlijdt hij in het Duitse Rostock. Hugo de Groot ligt begraven in de Nieuwe Kerk in Delft.

Hugo de Groot is auteur van een groot aantal werken. Hij was bijzonder veelzijdig, en zijn werk laat dat zien. Het werk bestaat uit zowel Latijnse als Nederlandse tragedies en gedichten, vertalingen van klassieke werken, maar ook uit theologische, historische en juridische verhandelingen.

Het bekendst zijn de werken De iure belli ac pacis (Over het recht van oorlog en vrede) uit 1625 en Mare Liberum (de vrije zee) uit 1609.
De iure belli ac pacis gaat in op de regels en wetten van rechtvaardige oorlogsvoering. Het werk wordt gezien als de basis voor het moderne volkenrecht.

Hetzelfde geldt voor Mare Liberum. In dit werk bepleit Hugo de Groot dat de zeeën voor iedereen toegankelijk moeten zijn voor vrije handel en reizen. Hoewel hij het werk schreef om de claim op het alleenrecht op handel in West- en Oost-Indië door Spanje en Portugal te weerleggen, is het tot op de dag van vandaag de standaard voor het huidige zeerecht. Elk land heeft, ook nu nog, recht op vrije doorgang door de zeeën buiten de territoriale wateren.