De Vestingdriehoek: één dag, vijf plaatsen, drie provincies
Een actief dagje cultuur snuiven? Bezoek de Vestingdriehoek! De Vestingdriehoek is het gebied tussen de vestingen Gorinchem, Woudrichem, Zaltbommel, Slot Loevestein en Fort Vuren. Pak je fiets, stap op de pont, en je avontuur kan beginnen!
Veerpont en voetveer
Alle locaties in de vestingdriehoek zijn met elkaar verbonden door water. Vaar met de ponten van Riveer over de Maas, Waal, Linge en Merwede van vesting naar fort naar vestingstad. In het hoogseizoen stap je vrijwel ieder half uur op, en je fiets mag gratis mee. Boot gemist? De watertaxi staat voor je klaar, of neem het voetveer: een klein bootje, speciaal voor wandelaars. Het brengt je van Woudrichem naar Slot Loevestein en weer terug.
Woudrichem
Een pittoresk vestingstadje, waar de geschiedenis nog volop leeft. Maak een rondwandeling op eigen gelegenheid, of laat je alles vertellen over de rijke historie door een stadsgids.
Gorinchem
Gorinchem is de grootste vestingstad waar de stadswallen nog compleet van zijn. Maak een wandeling over de wallen, langs de Dalempoort, kanonnen en molens. Maar breng ook zeker een bezoek aan het bruisende stadscentrum!
Fort Vuren
Dit Torenfort werd gebouwd in 1845, als deel van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Het fort is onlangs volledig gerestaureerd, en sindsdien in gebruik als horeca- en overnachtingsgelegenheid. Rondleidingen zijn mogelijk op afspraak.
Tip: Breng in het fort een bezoek aan WOII & Vliegeniersmuseum. Dit museum is onderdeel van de Route Tweede Wereldoorlog: Eerbetoon Geallieerde Vliegers Lingewaal
Slot Loevestein
Het beroemde kasteel waar Hugo de Groot uit ontsnapte. Met je persoonlijke sleutel kom je er alles te weten over het Slot, zijn geschiedenis en bewoners.
Zaltbommel
Ook Zaltbommel is een bezoek waard. Dwaal door het centrum, bezoek de St. Maartenskerk of het Stadskasteel. Sla in dit museum ook zeker de tentoonstelling over Fiep Westendorp niet over: de beroemde tekenaar van Jip, Janneke, Otje, Pluk van de Pettenflat en Pim & Pom.
Je kunt een (elektrische) fiets huren bij verschillende verhuur-locaties. Neem contact op met de desbetreffende partij voor de beschikbaarheid en het huren van de fiets.
De Pannenkoekenbakker is het startpunt (en eindpunt, lekker). Deze wandeling laat zowel het oude (onderdeel Nieuwe Hollandse Waterlinie!) en het nieuwe Woudrichem zien, loopt door het dorp Oudendijk en gaat via de dijk langs de Boven Merwede terug naar de vesting. Het is een korte route waardoor je tijd overhoudt om het vestingstadje te bezoeken. De VVV in de Wereldwinkel (Kerkstraat 7) heeft voor de liefhebber een stadswandeling voor € 1,- te koop.
Je kunt vanzelfsprekend ook gewoon zelf je weg zoeken, zo groot is het niet en er is genoeg te zien en te beleven. Vergeet niet de historische haven te ontdekken of verleng je wandeling met een bezoek aan Slot Loevestein (ligt aan de overkant) en neem het voetveer. De verschillende winkeltjes, de molen en het Visserijmuseum in de vesting zijn zeer zeker een bezoekje waard!
Overzicht van al onze routes in de Nieuwe Hollandse Waterlinie
De wandeling begint bij Fort Altena, een fort dat behoort tot de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Vergeet niet dit fort te verkennen voor of na je wandeling! Je wandelt richting het dorp Werkendam, waar vroeger en nu nog steeds de binnenvaartschipperij een belangrijke rol speelt. Je loopt richting molen De Vervoorne Polder, als hij draait, is hij open om bezichtigd te worden. De molenaars vertellen je graag hun verhaal! Daarna ga je richting de Boven Merwede, een drukbevaren rivier. Vanaf de dijk heb je hierop goed zicht. Via de onderdoorgang van de A27 loop je naar het eindpunt. Vlak bij het fort staan twee molens die als ze draaien te bezoeken zijn. Volg hiervoor het Liniepad vanaf het fort, dan kom je er vanzelf langs.
Overzicht van al onze routes in de Nieuwe Hollandse Waterlinie
Je start bij de muziektent in dit knusse dorp. De kerk in dit dorp is een bezichtiging waard. Je wandelt langs het riviertje de Wijde Alm richting Rijswijk om via het Almbos (plukken mag) uit te komen bij Fort Giessen, het meest zuidelijk gelegen fort van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Als het hek open is, neem dan een kijkje! Het is pas gerestaureerd en een vrijwilliger zal jou het fort met plezier laten zien. Via de landelijke weg richting Waardhuizen kom je weer bij de muziektent in Uitwijk uit.
Je kunt de route verlengen door bij knooppunt 11 rechtdoor richting knooppunt 34 en 35 te lopen. Een mooie route langs de Wijde Alm in de natuur. Bij knooppunt 35 ga je rechtsaf richting punten 37, 36 en 13. Dan bent je weer terug op het punt waar deze route begon.
Overzicht van al onze routes in de Nieuwe Hollandse Waterlinie
Je start bij brasserie Boven de Rivieren, een drijvend restaurant in de haven van Sleeuwijk. Achter dit restaurant vormen de uiterwaarden een prachtig natuurgebied De Groesplaat. De entree hiervan is een hekje rechts achter het restaurant. Je loopt richting Woudrichem langs de rivier, waar je in de zomer heerlijke bramen plukt. Voor Woudrichem verlaat u de uiterwaard en loop je de polder in. Bij de twee molens volg je het Liniepad, een wandelpad dat van Fort Bakkerskil naar Slot Loevestein loopt. De molens zijn te bezoeken als de molenaar aanwezig is en de wieken draaien. Langs het Liniepad staan diverse kazematten die met enig klauterwerk ook van binnen te bezichtigen zijn. Er staan diverse banken in dit stukje natuur waarin cultureel erfgoed rijk vertegenwoordigd is. Via de rand van Sleeuwijk gaat deze route terug naar de uiterwaard en kom je bij het eindpunt uit.
Overzicht van al onze routes in de Nieuwe Hollandse Waterlinie
De wandeling begint bij een bijzonder monument dat in 2018 feestelijk werd geopend na een grondige renovatie: Fort Giessen, het meest zuidelijk gelegen fort van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Als het open is, is het zeker een bezoek waard. De vrijwilligers vertellen je graag over de periode van Wereldoorlog I. Er is ook een belevingsparkje ontwikkeld met een loopgraaf! Er loopt een onverhard wandelpad rond het fort.
De wandeling leidt je door het dorp, richting de Wilhelminasluis. Wil je even kijken? Loop dan na knooppunt 27 langs de provinciale weg richting de sluis. Daarna loop je over de dijk richting de aansluiting met de wandeling rond Rijswijk en door het dorp en het Almbos (plukken mag) naar het eindpunt.
Overzicht van al onze routes in de Nieuwe Hollandse Waterlinie
Fiets van vestingstad Woudrichem naar vestingstad Heusden en geniet van het rivierenlandschap onderweg. Met deze afstappers is de route niet alleen afwisselend, maar ook nog eens heel verrassend door de geweldige verhalen die erachter verscholen liggen. Veel fietsplezier!
1 Vesting Woudrichem
De vesting van Woudrichem heeft een rijke historie en behoort tot een van de oudste stadjes in het land. Al rond het jaar 900 wordt Woudrichem genoemd in de bezittingen van het bisdom Utrecht. In 1356 kreeg het stadsrechten. Het heeft een belangrijke militaire functie gehad. Met Gorinchem en Loevestein vormde het als het ware een ijzeren driehoek. De vestingwerken zijn nog authentiek, zoals ze in opdracht van prins Willem van Oranje in 1584 zijn aangelegd. Diverse gebouwen herinneren hier nog aan. Pas in 1955 werd de militaire functie officieel opgeheven en kon Woudrichem zich buiten de wallen ontwikkelen. De visserij is belangrijk geweest, zoals in het Visserijmuseum te zien en horen is. Begin de fietstocht op een gezellig terras tussen of zelfs in de prachtig bewaard gebleven monumenten.
2 Rijswijkse wiel
De Biesboschlinie heeft veel te maken gehad met overstromingen. Met vaak ernstige, vooral materiële gevolgen. In 1809 braken dijken door als gevolg van grote massa’s kruiend ijs. Zelfs koning Lodewijk Napoleon bezocht dit rivierengebied om zich van de situatie op de hoogte te stellen. In Rijswijk brak de Maasdijk door, waardoor aan de binnenzijde een wiel ontstond. Inmiddels, nauwelijks zichtbaar door het vele groen, ligt het in een fraai natuurgebiedje waar je af kunt stappen voor het maken van een ommetje.
3 Hervormde kerk Giessen
Op een bijzondere plaats, in de vroegere uiterwaard, staat de hervormde kerk van Giessen. Het is niet de eerste kerk op deze plaats. Uit de bouwgeschiedenis van de kerk blijkt dat deze opvallende plaats te maken heeft met het ontstaan van de huidige loop van de Maas. Aanvankelijk was de kerk het middelpunt van het dorp. De stroom van de Maas vernielde de oeverwal en de bebouwing, waaronder het westelijk deel van het kerkgebouw. De huidige vorm van de kerk dateert uit 1856 en de laatste uitbreiding is van 1963. Het uurwerk valt op doordat het slechts één wijzer heeft.
4 Graf Jan Claessen in Andel
Op de begraafplaats achter de markante Romboutstoren met zijn stenen spits ligt het graf van een zekere Jan Claessen. Volgens de legende, die de inwoners van Andel graag levend houden, gaat het om de bekende trompetter uit het leger van de prins van Oranje waarover Rob de Nijs zingt. Of dat echt zo is, weet niemand. De gerestaureerde zerk vermeldt in elk geval dat een zekere Jan Claessen uit Andel op donderdag 5 oktober 1634 door een moordenaar uit Breda om het leven is gebracht. Het kapelletje bij de toren is tegenwoordig ‘het huis van Jan Claessen’.
5 Veerhuis De Zwaan in Andel
Aan de Hoge Maasdijk in Andel staat het voormalige veerhuis De Zwaan. Het deed ook dienst als herberg/logement en er werden rijtuigen verhuurd en gestald. Dat staat zelfs in het Frans op de gevel te lezen. Vroeger was hier een kabelpont naar Poederoijen en er was een aanlegplaats voor stoomboten die een geregelde dienst onderhielden naar Rotterdam en ’s-Hertogenbosch. Restanten van die aanlegsteiger zijn nog te zien. Het pand is als Rijksmonument sinds vele jaren als woonhuis in gebruik.
6 Kaaie Paole
Op de grens van Veen en Andel, staan deze twee bijzondere palen. In de volksmond zijn ze bekend als de Kaaie Paole of de Veense Palen. Ze geven de grens aan tussen het Land van Heusden en het Land van Altena. Op de rechterpaal is het wapen met het rad van het Land van Heusden en het jaartal 1798 te zien. Op de paal links staat het wapen van het Land van Altena met twee zalmen en het opschrift ‘Oud Land van Altena’. Dit rijksmonument markeert tevens de middeleeuwse grens van Holland en Brabant.
7 Korenmolen De Hoop in Veen
Deze ronde stenen korenmolen werd in 1838 gebouwd voor Willem Ambrosius op de plaats waar voorheen ook een molen stond. De molen heeft jarenlang bedrijfsmatig meel gemalen. Ook is hij als pelmolen in gebruik geweest om gerst tot gort te pellen. De molen, die een tijdje in eigendom is geweest van de voormalige gemeente Veen is in 1965 overgegaan naar de Molenstichting Land van Heusden en Altena. De molen is nu in werking als korenmolen en als de wieken draaien kun je binnenlopen om de molen te bezichtigen. Je vind er ook een knus ingericht streekproductenwinkeltje.
8 Het Wijkerzand in Wijk en Aaburg
Langs de Maasijk in Wijk en Aalburg ligt het Wijkerzand. Het is een uiterwaard met niet alleen landschappelijke, maar ook met historische betekenis en een omvang van ongeveer 70 hectare. Het bijzondere is dat alle inwoners van Wijk, die daar geboren en getogen zijn, een gezamelijk eigenaarschap koesteren. In het kadaster worden ze nog altijd ‘inboorlingen’ genoemd. Het was Philips van Bourgondië die het gebied aan hen schonk, omdat de bewoners van Wijk in 1815 wisten te voorkomen dat het eigendom en het gebruik aan de gemeente verviel en er een steenfabrief gebouwd werd. Wijkenaren krijgen jaarlijks een deel van de opbrengst van het gebruik van de uiterwaard, waar vooral koeien grazen.
De molen is eco-gecertificeerd en maalt het meel voor bakkerijk Gerard en Suus even verderop in het dorp.
9 Molen De Twee Gebroeders in Wijk en Aalburg
Deze ronde stenen stellingkorenmolen werd in 1872 gebouwd op de plaats waar voorheen ook een molen stond. Lang werd er meel gemalen. Ooit was deze molen het voorbeeld van een moderne windmeelfabriek. De koningsspil kon zowel met windkracht als met een dieselmotor worden aangedreven. In de tweede wereldoorlog werd de molen zwaar beschadigd. De molen werd gerestaureerd en het bedrijfsmatig malen beëindigd. Na in handen te zijn geweest van diverse eigenaren ging het eigendom in 1968 over naar de Molenstichting Land van Heusden en Altena. Het is een rijksmomument dat inmiddels diverse keren is gerestaureerd.
10 Ornamenten Heusdense brug
De brug over de Bergsche Maas is de eerste betonnen tuibrug in Nederland. Op 28 juni 1990 werd deze door de commissaris van de Koningin, Frank Hoube, geopend. Het was niet de eerste brug die daar lag. Die werd in 1940 door de bezetter verwoest. Ter herinnering aan de eerste brug en ter ere van de viering van 100 jaar Bergsche Maas is aan de noordzijde van de rivier een monument opgericht. Het bestaat uit twee gerestaureerde lantaarnpalen die oorspronkelijk de brug sierden. Aan de Heusdense kant staan elementen van de tweede brug.
11 Vesting Heusden
Vestingstad Heusden heeft compleet gerestaureerde vestingwerken en 134 panden op de Monumentenlijst. Het stadje is ontstaan rondom een van de oudste waterburchten van Noordwest-Europa en was een van de eerste Hollandse steden die door een muur werd omringd. Na 1968 werd de vestingstad grondig gerestaureerd. Basis voor het herstel van dit culturele erfgoed was de kaart van Blaeu uit 1649. Hiermee behaalde Heusden in 1980 de hoogste Europese restauratieprijs ‘Urbus Nostrae’. In de karakteristieke oude straatjes en smalle steegjes vind je tal van eeuwenoude, goed bewaarde panden en gevels met fraaie gevelstenen. De vesting staat bekend om de kunst- en antiekzaken en galerieën, waarvan vele landelijke bekendheid hebben. Uitgaande van de schriftelijke bronnen, gaat de geschiedenis van Heusden terug tot begin 12e eeuw. Het vestingstadje ligt aan de Bergsche Maas. Adriaan Anthoniszn. van Alkmaar ontwierp de eerste vestingwerken waaronder de wallen, grachten, ravelijnen en bastions. Deze werden in de jaren die volgden steeds weer verbeterd en leverde Heusden de naam ‘onneembaar’ op. In de daarop volgende eeuwen wist Heusden deze reputatie hoog te houden.
12 Kasteel Nederhemert
Door het oversteken van de Bergsche Maas zijn we nu vanuit Noord-Brabant in Gelderland aangekomen. Kasteel Nederhemert is geheel gerestaureerd en als kantoor in gebruik. De woontoren is zo oorspronkelijk mogelijk gebleven. De overige delen zijn voorzien van pleisterwerk. Leef je hier ook even lekker uit in de meer dan 100 jaar oude speeltuin!
13 De Neswaarden in Aalst
De Neswaarden is een recreatiegebied in het dorp Aalst. Een schitterend stuk natuur met strand, ligweide, sportveldjes en een grote speeltuin. Het gebied is vrij toegankelijk voor iedereen en er is speciaal rekening gehouden met mindervaliden.
14 Batterij onder Poederoijen
De Batterij onder Poederoijen werd rond 1880 gebouwd als onderdeel van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Bij dreiging van oorlog zou het westelijk deel van de Bommelerwaard onder water worden gezet. Het geschut van de batterij moest de Maas controleren en de inundatiesluizen beschermen. De naastgelegen Brasserie De Buurman is een fijn rustpunt voor een hapje en een dranke en het maken van een ommetje.
15 Wilhelminasluis
Deze sluis, geopend in 1904 door koningin Wilhemina, ligt in een oude loop van de rivier de Maas, tussen Noord-
Brabant en Gelderland. De vaarweg vormt een verbinding tussen de Waal en de Bergsche Maas en draagt nu de naam Afgedamde Maas. Dit rijksmonument is de enige waaiersluis in Nederland met een ‘groene kolk’, wat inhoudt dat de wanden van de sluiskolk met gras bekleed zijn. Op dit punt ruilen we de Gelderse streken weer om voor het bourgondische Brabant.
Je kunt een (elektrische) fiets huren bij verschillende verhuur-locaties. Neem contact op met de desbetreffende partij voor de beschikbaarheid en het huren van de fiets.
Overzicht van al onze routes in de Nieuwe Hollandse Waterlinie
Het rondje om Almkerk is 12 km varen, maar wil je echt niets missen, neem dan de route naar Giessen ook nog even mee en vaar van fort naar fort!
De route over de Alm gaat langs opmerkelijk erfgoed en ligt tussen Fort Altena en Fort Giessen. Op de driesprong van de watertjes, nabij het pittoreske dorpje Uitwijk, passeer je een aquaduct. Dit, inmiddels gemeentelijke monument, werd in de jaren 60 van de vorige eeuw aangelegd om twee peilgebieden te kunnen scheiden. Hier is een botenoverzet aangebracht, zoals ook noordelijk van Fort Altena bij Uppel. Met een botenoverzet werd een onderhoudsboot over de stuw getakeld. Voor je kano heb je iets dergelijks niet nodig, maar het is wel bijzonder om een zeldzaam landschapselement als dit op deze tocht maar liefst twee maal tegen te komen.
Nog even terug naar het aquaductje: het gaat er op dit kruispunt maar net om welke kant je op wilt varen. Je tilt je kano in de juiste vaargeul en kun je route vervolgen. De route volgt voor een groot deel rivier de Alm, die in de Romeinse tijd aftakte van de Waal.
Op de stroomrug zijn Romeinse artefacten teruggevonden. Vanaf de middeleeuwen was de Alm een zijarm van de Maas. De Alm staat tegenwoordig niet meer in directe verbinding met de grote rivieren.
Je start bij Fort Altena en kunt dwars door de polder tot vlakbij Fort Giessen varen. Beide forten maken deel uit van de Nieuwe Hollandse Waterlinie; een 85 kilometer lange linie met 45 forten, 6 vestingen en 2 kastelen. Het is het grootste rijksmonument van Nederland waar ook Fort Steurgat, Fort Bakkerskil, Slot Loevestein, Fort Vuren en de vestingsteden Woudrichem en Gorinchem deel van uitmaken.
Je bent van harte welkom in de brasserie op vrijdag, zaterdag en zondag van 10.30 tot 17.00 uur.
Let op: op deze route kun je geen kano's huren en wij leveren helaas geen kano's af op locatie. Niet in het bezit van een eigen kano? Kies dan een route die start bij een punt waar je kano's kunt huren: Jachthaven Van Oversteeg in Werkendam of DOCKS vissershang in Hank. Neem contact op met de desbetreffende partij voor de beschikbaarheid en het huren van de kano.
Overzicht van al onze routes in de Nieuwe Hollandse Waterlinie
Deze tocht is aan te raden als kaartlezen niet je sterktste kant is. Verdwalen is onmogelijk en dat terwijl je toch het ultieme weg-van-alles gevoel ervaart.
Wanneer je nog niet zoveel kano-ervaring hebt, is dit heen-en-weertje echt iets voor jou. Je kunt er rustig varen en bent gemakkelijk een halve dag onderweg. Je start bij Fort Bakkerskil en al peddelend tussen rietkragen en langs een nostalgisch hand-trekpontje ga je zuidwaarts. Je vaart langs eilandjes, buurtschapjes, weideland en door een jungle-achtige sloot in één van de zijarmen van de Bakkerskil. Laat je hier niet tegenhouden door overhangende takken, maar vaar onder het overwoekerde bruggetje door tot aan de griendwerkershut. Dit plekje is de kers op de taart. Zulke spookjesachtige en stille plekjes moet je met een lantaarntje zoeken, maar deze verklappen we graag. Hier kun je even de benen strekken en uitrusten.
Het heen-en-weertje op de Bakkerskil is een prachtige route voor echte natuurliefhebbers. Hoewel het watertje door de Oostwaardpolder stroomt, ervaar je ook hier de Brabantse jungle. Maak vooral de uitstapjes in de dode armen die op de kaart zijn aangegeven. Die halverwege de tocht brengt je op een sprookjesachtige plek waar je ook nog eens in alle rust kunt afmeren en picknicken.
Je kunt een kano huren bij Jachthaven Van Oversteeg in Werkendam of bij DOCKS vissershang in Hank. Neem contact op met de desbetreffende partij voor de beschikbaarheid en het huren van de kano.
Overzicht van al onze routes in de Nieuwe Hollandse Waterlinie
Speurtocht Woudrichem (looptijd 1,5 uur – 2 km)
Welkom in Woudrichem, of zoals de mensen het hier noemen: Woerkum. Strik je veters vast, schud je spieren los, haal diep adem, schouders recht, kin omhoog en ... speuren maar!
Weet je een antwoord niet? Vraag dan hulp aan iemand die je op straat tegenkomt. Misschien hoor je dan juist een spannend verhaal van een echte Woerkumer! Heel veel succes en vooral ontzettend veel plezier tijdens het speuren naar de antwoorden!
Overzicht van al onze routes in de Nieuwe Hollandse Waterlinie