Knooppunten: 18 – 19 – 54 – 56 – 40 – 25 – 23 – 30 – 22 – 12 – 14 - 18
Aantal km: 31 km
Startpunt: Docks Visserhang, Visserhang 2 in Hank
Vanaf het startpunt fiets je richting knooppunt 18
Richting knooppunt 18
Op de kruising Oranjepolderweg – Aakvlaaiweg staat het monument ter herdenking van de crash met de Halifax. Als je voor het monument staat, zie je achter het monument het perceel waarop de Halifax is gecrasht.
De bemanning van de Halifax bestond uit oorlogsvrijwilligers afkomstig uit Engeland en Canada. Het waren goede vrienden die al de nodige ervaring hadden opgedaan. Hun toestel doopten zij om tot ‘Willy’. Dit kan de bijnaam zijn van de piloot Wilson. Ook kan deze bijnaam afgeleid zijn van de code EY-W, de toestelcode. Voor deze crew was dit haar 21ste missie.
Om 22.55 uur op 25 mei 1944 vertrok Halifax Mk III LV905 EY-W ‘Willy’ van RAF Breigton en voegde zich bij 431 andere Bomber Command bombers om koers te zetten richting een spoorwegterrein in Aken en die aan te vallen. Op de terugvlucht werd het vliegtuig neergeschoten door een Me 110-nachtjager en stortte om 01.30 uur in vlammen bij Hank neer met het verlies van alle zeven bemanningsleden. Tekst: Adri Burghout, Oorlogsmuseum Veen
Richting knooppunt 18
Op het kruispunt Oranjepolder – Nathalweg is een picknickbankje. Hier zie je een kreek lopen: de Bleeke Kil. Ook zie je er een brug genaamd ‘Jannezand'. Deze loopt over de sloot van St. Jan (een smalle kreek langs het Jannezand). Deze brug had, aan het einde van de Tweede Wereldoorlog, een belangrijke functie voor het verzet. Het diende als verbindingsroute naar het reeds bevrijde Brabant. Via de brug kon belangrijke informatie, goederen en personen de geallieerde strijdkrachten bereiken. Ook zijn er hier Duitse krijgsgevangen genomen, waar de gedenksteen aan de brug nog aan herinnert. In 2021 is de brug weer in ere hersteld. Tekst: www.biesbosch.nu
Nabij knooppunt 40 - Fort Altena
Tol 8, 4251 PX Werkendam
Fort Altena dateert van 1847-1850 en is daarmee het oudste van de vier Brabantse forten in de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Het is ook het enige torenfort van deze vier forten.
De toren van Fort Altena dankt zijn naam vooral aan de ronde vorm, niet aan zijn hoogte. Hij bestaat uit 2 lagen: een kelder en een begane grond. De muren zijn ‘bomvrij' en bijna 2 meter dik, als bescherming tegen artillerie-inslagen. Ironisch genoeg waren deze muren bij oplevering al ingehaald door ontwikkelingen in de wapenindustrie. Écht bomvrij zijn ze dan ook nooit geweest.
Tip! Bij knooppunt 25 kun je afwijken van de route om het monument Lancaster te bezoeken. Je volgt dan de Krouwerskade. Aan het einde ga je op de Grote Waardweg richting de Biesbosch en dan zie je het monument aan de rechterkant. Als je voor het monument staat, zie je rechts van het monument de akker waar in 2014 het startsein werd gegeven om de Lancaster te bergen.
Op 22 juni 1944 crashte rond 01.50 uur een Avro Lancaster MkIII van het 101 Squadron, kenmerk LM508 SR-P nabij Werkendam. De bemanning van deze Lancaster bestond uit acht man. Zes van hen wisten aan de grond te komen, twee bemanningsleden kwamen om. Acht bemanningsleden was geen gewoon aantal. De reden van een toegevoegd bemanningslid was dat het vliegtuig uitgerust was met een “top secret” radiostoorsysteem, dat luisterde naar de codenaam “Airborne Cigar” (ABC).
Normaal had een Lancaster zeven bemanningsleden. Die bemanningsleden waren: piloot P/O G. Hingley (22); boordwerktuigkundige Sgt. S.D. Rogerson; navigator F/O T.W. Ball; radiotelegrafist/boordschutter Sgt. L.V. Horrigan; boordschutter Sgt. J. Gascoigne; radiotelegrafist (special duty officer) Sgt. F. Sheard; bommenrichter F/Sgt. Thomas Handley Duff en staartschutter Sgt. John Edward Keogh (23). Het zijn deze laatste twee bemanningsleden die omkwamen bij de crash. Bij die aanval wordt staartschutter John Keogh in zijn geschutskoepeltje meteen dodelijk getroffen en ook de bommenrichter Thomas Duff raakt zwaargewond.
Een brandstoftank wordt geraakt en er breekt brand uit. De gezagvoerder geeft het bevel het toestel te verlaten. Rogerson zorgt dat Duff een parachute omheeft en duwt hem uit het toestel. Daarna springt hij zelf. Beiden komen veilig aan de grond, maar Duff overlijdt aan zijn schotwonden. Piloot Hingley breekt bij het verlaten van het toestel zijn rug, vermoedelijk doordat hij tegen een van de antennes aan botst. Bij zijn landing komt hij ook nog hardhandig in aanraking met een brug, waardoor zijn ribben in zijn linkerlong worden gedrukt. Hij wordt vrij snel door de Duitsers gevonden en naar een ziekenhuis gebracht. De rest landt in de omgeving van de polder Borcharen en wordt eveneens snel door de Duitsers gevangengenomen. De enige die aanvankelijk weet te ontsnappen is de rugschutter Jeff Gascoigne. Later wordt hij in de omgeving van Antwerpen alsnog aangehouden en als krijgsgevangene afgevoerd.
Intussen boort de Lancaster zich brandend en wel en met een snelheid van meer dan 300 kilometer per uur zo’n zeven meter diep in de Werkendamse klei op slechts tien meter afstand van de boerderij van de familie Dalm. Brandende brokstukken van het vliegtuig zetten het rieten dak in vlam en binnen een half uur lag de boerderij totaal in de as. Het gezin Dalm had zich nog net in veiligheid kunnen brengen. Tekst: Adri Burghout, Oorlogsmuseum Veen
Tip! Tussen knooppunt 23 en 30 kun je afwijken van de route om het monument de Linie Crosser te bezoeken. Op het kruispunt Werkensedijk, Kruisstraat, Hoogstraat en Kerkstraat, rij je de Kerkstraat in. Deze gaat over in de van Tienhoven van de Boogaardstraat en bij het hertenkamp staat het monument.
Het Monument 'De Line-crosser' in Werkendam is opgericht om twee verzetsmensen te herdenken die door de Duitsers zijn doodgeschoten: Arie van Driel en Kees van de Sande.
Werkendam grenst aan de Biesbosch een vrijwel ontoegankelijk gebied wat in de winter van 1944-1945 als niemandsland fungeerde tussen het noorden, wat nog bezet was door de Duitsers, en het zuiden van Nederland. Het gebied werd behalve door onderduikers ook gebruikt door 'line-crossers': mensen die geallieerde militairen hielpen naar het zuiden te komen. Er zijn 374 van zulke tochten uitgevoerd. De twee Nederlanders Arie van Driel en Kees van de Sande, waren 'line-crossers' en zijn opgepakt door de Duitsers. Ze zijn gefusilleerd in Fort de Bilt op 30 april 1945, vlak voor de bevrijding, en zijn begraven op de Protestantse Begraafplaats van Werkendam, vlakbij het monument. Na hun dood is de Militaire Willemsorde uitgegeven. Tekst: TracesOfWar.nl
Bij knooppunt 30
Tref je bankjes en het monument Merwedegijzelaars. De plaquette voor Merwedegijzelaars in Werkendam is opgericht ter nagedachtenis aan de 589 jonge mannen die tijdens een razzia op 16 mei 1944 zijn opgepakt. (foto monument route-overzicht: Piet Kramer).
Op 16 mei 1944 werden bij een razzia in Sliedrecht en Hardinxveld 589 jonge mannen tussen de 18 en 25 jaar opgepakt, en bij de Grote Kerk in Sliedrecht en de School met de Bijbel in Hardinxveld bijeengebracht. Deze mannen werden, op een klein aantal na, naar kamp Amersfoort afgevoerd. Na zeven weken mocht een grote groep terug naar huis. De mannen die dat geluk niet hadden, werden naar werkkampen in Duitsland gestuurd. Twaalf van deze mannen uit Sliedrecht zijn daar overleden aan de gevolgen van het zware werk, te weinig voedsel en ziekten. De razzia was een vergeldingsactie van de bezetter na het doodschieten van twee NSB-ers door het verzet. Tekst: Oorlogsgravenstichting
Tussen knooppunt 22 en 12
Hier is een halifax neergestort, die onderdeel was van 424 squadron. De locatie is langs de fietsdijk van Werkendam naar Visserhang.
Oorspronkelijk is een squadron bij de luchtmacht de aanduiding voor een operationele eenheid met vliegtuigen en al het hierbij behorend personeel onder een commandant. Een squadron kan ook een luchtmachteenheid zijn met een ondersteunende (bijvoorbeeld onderhoud, logistiek of transport) of faciliterende taak. Leuk weetje, de aanduiding squadron is in Nederland sinds de Tweede Wereldoorlog in gebruik genomen. Daarvoor werd de term 'vliegtuigafdeling' gebruikt.
Wil je meer weten over 424 squadron en haar bemanning? Bezoek dan de website van Stichting Omzien en Gedenken.
Vanaf knooppunt 12 tot en met knooppunt 14
Het water wat je hier ziet is het Steurgat. Dit water was onderdeel van de route die de 'linie-crossers' aflegde. In het najaar van 1944 werd het zuiden van Nederland bevrijd. Dit resulteerde erin dat de Biesbosch vanaf dat moment tussen de linies van de Duitsers en de geallieerden kwam te liggen. De 'line-crossers' onderhielden vanaf deze periode een verbinding tussen bevrijd en bezet gebied. Deze groep was een onderdeel van de grotere verzetsgroep Albrecht.
Over twee verschillende routes werden mensen, goederen, informatie en medicijnen (vooral insuline) vervoerd. In totaal werden ongeveer 374 oversteken gemaakt. Het waren vooral militaire koerierswegen, maar ook Joden en gestrande piloten konden zo een weg naar bevrijd Nederland vinden. Hoewel bekend is hoeveel oversteken er zijn gemaakt, is niet bekend hoeveel mensen er zijn overgezet. Een van hen was generaal John Hackett, die in Arnhem zwaargewond was geraakt, maar een operatie overleefde en wist te ontsnappen via deze crossingroute.
De eerste route liep van Werkendam naar Drimmelen. Deze ging eerst een stukje over land, dan per kano over het Steurgat. Vervolgens langs de polder Pauluszand naar het eiland Middelste Jannezand, en dan langs de Biesboschkant de Amer op. Daar hing tegenover restaurant 't Voske en tegenover de haven van Drimmelen een mand om aan te geven wanneer overgestoken moest worden. De mand werd verder gehesen als er crossers aankwamen.
Wil je meer weten over de linie-crossers? Kijk dan eens op Omzien en denken of bezoek het Biesbosch MuseumEiland.
Activiteit: Fietsen